Med-Practic
Նվիրվում է վաստակաշատ ուսուցիչ Գրիգոր Շահյանին

Իրադարձություններ

Հայտարարություններ

Մեր հյուրն է

Հրատապ թեմա

 

Սալուտեմ 2.2021

«...Որ վիրավորումներից մահերը լինեն բացառություն. սա այն է, ինչի մասին երազում եմ…». Նիկոլայ Բուրդենկո (1876-1946). Սալուտեմ ամսագիր №2

«...Որ վիրավորումներից մահերը լինեն բացառություն. սա այն է, ինչի մասին երազում եմ…». Նիկոլայ Բուրդենկո (1876-1946). Սալուտեմ ամսագիր №2

Ականավոր ռուս վիրաբույժ, ռուսական նյարդավիրաբուժության հիմնադիր, ռազմաբժշկական գործի կազմակերպիչ, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս, ԽՍՀՄ բժշկական գիտությունների ակադեմիայի ստեղծման նախաձեռնող և առաջին նախագահ, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս, ՌՍՖՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, բժշկական ծառայության գեներալ-գնդապետ, Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից։


Ահա թե ինչ պատմություն է պահպանվել նրա մասին։


Ընթանում էր գլխուղեղի բարդագույն վիրահատություն։ Բուրդենկոն վիրահատում էր լուռ, կենտրոնացած։ Ներկաները երկյուղած հետևում էին վիրաբույժի ձեռքերին, գործիքներին։ Վիրահատությունը հաջող ավարտվեց։ Նիկոլայ Բուրդենկոն շտապ դուրս եկավ նախավիրահատարան և դիմեց բուժքրոջը,


- Մարֆուշա, Կոխեր և վիրախծուծ։


Բուժքույրը լուռ տվեց պահանջվող գործիքը և ստերիլ թանզիֆե վիրախծուծը։ Նրա դեմքը նույնիսկ զարմանք չարտահայտեց։ Մեկ շարժումով Բուրդենկոն հեռացրեց իր ատամը, վերքի մեջ դրեց թանզիֆե վիրախծուծը և թեթևացած շունչ քաշեց՝ նայելով ատամին.


- Ահա թե ով էր հինգ օր ինձ տանջում։ Անպիտան...


Ինչպե՞ս կարելի էր 65 տարեկանում փայլուն կատարել հինգ ժամ տևողությամբ գանգի վիրահատություն՝ սուր ատամնացավով։ Իսկ եթե ուշագնացություն կամ ցավային շո՞կ լիներ։ Այս դրվագում, ինչպես ջրի կաթիլի մեջ, արտացոլվում է ռազմական վիրաբույժ Նիկոլայ Բուրդենկոյի բնավորությունը, որը Խորհրդային Միությունում նյարդավիրաբուժության հիմնադիրներից էր։

 


Վիրավորին զննելու համար Նիկոլայ Բուրդենկոյին բավական էր մի քանի րոպեն։ Այդ ընթացքում նախանըշվում էր վիրահատության պլանը, և նա անմիջապես անցնում էր գործի։  Մոսկվայում Ն. Ժուկովսկու անվան ակադեմիայի շենքում 1941 թ. իրականացվում են նյարդավիրաբուժության սեմինարներ։ Ն. Բուրդենկոյի ռազմադաշտային վիրաբուժության դասախոսություններին հաճախում էին ճակատ մեկնող բոլոր վիրաբույժները։


Նիկոլայ Բուրդենկոն վերքի առաջնային մշակումը և առաջնային կարերի տեղադրումն առաջին անգամ իրականացնում է ռազմադաշտային վիրաբուժության մեջ գանգի վնասվածքների ժամանակ։ Հետագայում այս մեթոդը կիրառում են վիրաբուժության այլ բաժիններում։ Նա ընդգծում է, որ խոշոր վիրավորումների և հատկապես զարկերակների վնասման դեպքում կյանքի փրկության համար մեծ դեր է խաղում «ադմինիստրատիվ կողմը», այսինքն՝ տեղում վիրաբուժական օգնության կազմակերպումը։ Պիրոգովի աշխատանքների ազդեցության տակ՝ Բուրդենկոն մանրամասն ուսումնասիրում է սանիտարական և հակահամաճարակային ծառայության կազմակերպումը, զբաղվում ռազմական հիգիենայի, սանիտարաքիմիական պաշտպանության, վեներական հիվանդությունների կանխարգելման հարցերով։

 

Նիկոլայ Բուրդենկոն ծնվել է 1876 թ. հունիսի 3-ին Պենզա նահանգի Նիժնելոմովսկի շրջանի Կամենկա գյուղում՝ քահանայի ընտանիքում: Հինգ տարեկան Կոլյան ինքնուրույն՝ առանց ծնողների, դպրոց է գնում։ «Դեռ փոքր ես սովորելու համար»,- փոքրիկ տղային ասում է ալեհեր ուսուցիչը և նրան տուն ուղարկում։ Սակայն Կոլյան ամեն օր գալիս է դպրոց ու դասարանի դռան հետևում համբերատար սպասում, թե երբ իրեն դպրոց կընդունեն։ Տնօրենը, տեսնելով տղայի համառությունը, ի վերջո, հանձնվում է և թույլատրում նրան դպրոց հաճախել։ Հաջողությամբ ավարտելով գյուղական դպրոցը՝ Նիկոլայը գնում է Պենզա, որտեղ գերազանցությամբ ավարտում է հոգևոր ճեմարանը։ Նկատելով երիտասարդի օժտվածությունը՝ նրան ուղարկում են Սանկտ Պետերբուրգի հոգևոր ակադեմիա։ Հայտնի չէ՝ ինչը կամ ով է ազդում նրա վրա, բայց Նիկոլայ Բուրդենկոն որոշում է փոխել իր կյանքը և մասնագիտությունը։ Նա ուղևորվում է Տոմսկ, որտեղ ընդունվում է համալսարան՝ բժշկական ֆակուլտետ։
Նիկոլայ Բուրդենկոյի այրին՝ Մարիա Բուրդենկոն, իր հիշողություններում գրում է. «Տոմսկի համալսարանի պրոֆեսոր, տաղանդավոր վիրաբույժ Սալիշչևի փայլուն վիրահատությունները բորբոքեցին երիտասարդ Բուրդենկոյի երևակայությունը։ Շատ կարճ ժամանակում նրա ընտրությունն արդեն կատարված էր՝ նա վիրաբույժ էր լինելու»։


Վիրաբուժության ճանապարհն անցնում էր անատոմիայի միջով։ Եվ ուսանող Բուրդենկոն ընկղմվում է այս առարկայի ուսումնասիրության մեջ։ Երեք դասընթաց անցնելով՝ նա տիրապետում է դիահերձման և անատոմիական պրեպարատների պատրաստման արվեստին։ Նրան նկատում են և գնահատում։ Երրորդ կուրսի ուսանող Նիկոլայ Բուրդենկոյին պաշտոնապես նշանակում են պրոռեկտորի օգնական։ Լավ սկիզբ էր։ Սակայն 1901 թվականին Նիկոլայը մասնակցում է հեղափոխական ցույցին՝ ի ցույց դնելով իր անհաշտությունը ինքնավարության հետ, ինչի հետևանքով «դուրս է թռչում» համալսարանից։


Երբ սկսվում է Ռուս-ճապոնական պատերազմը (1904-1905), Նիկոլայ Բուրդենկոն մեկնում է ճակատ՝ Մանջուրիա, որտեղ որպես բժշկի օգնական աշխատում է խրամատներում, առաջնագծի վիրակապական կետերում, մարտադաշտից կրակոցների տակ դուրս է բերում վիրավորներին, ցուցաբերում է առաջին բուժօգնություն, իրականացնում ոչ բարդ վիրահատություններ։ Մարտի դաշտում ցուցաբերած քաջության համար նա պարգևատրվում է Գեորգիևյան մարտական խաչով։ Բժիշկ Բուրդենկոյի հոգում ճակատամարտը թողել է խոր, չլավացող վերք։ Իր բազմաթիվ աշխատություններից մեկում նա ավելի ուշ գրում է. «Մուկդենի մոտակայքում կորցրինք 25 հազար վիրավոր, քանի որ ամբողջ բանակում ընդամենը հազար սայլ կար»։

 


1909 թ. նա ատենախոսություն է պաշտպանում «Venae Portae վիրակապության հետևանքների մասին» թեմայով։ Փայլուն պաշտպանությունից հետո շարունակում է կատարելագործել իր գիտելիքները, համակցում է կլինիկական դիտարկումները փորձարարական հետազոտությունների հետ, վիրահատություններն իրականացնում վիրտուոզ տեխնիկայով։


Չնայած վիրաբուժության ռուսական դպրոցի ավանդույթներին (Պիրոգով, Սկլիֆոսովսկի)՝ Նիկոլայ Բուրդենկոն կատարելագործման նպատակով մեկնում է արտերկիր։ Առաջին աշխարհամարտի սկզբին Բուրդենկոն արդեն խոշոր վիրաբույժ էր։ Պատերազմն սկսվելուց անմիջապես հետո Բուրդենկոն ձևավորում է վիրաբուժական ջոկատ և մեկնում մարտական գործողությունների թատերաբեմ։ Շուտով նա նշանակվում է Բանակի վիրաբույժ-խորհրդատու։ Հատկապես ուշագրավ է Ժիրարդուվում նյարդավիրաբուժական վիրավորների համար հոսպիտալի ստեղծումը։ Սա Բուրդենկոյի վիրաբուժական լայն գործունեության և գլխուղեղի վիրավորումների բուժման հարցերով նրա կարկառուն բացահայտումների սկիզբն էր։


Պրոֆեսոր Բուրդենկոն առաջարկում է գլխուղեղի վիրավորումների բուժման բաց եղանակ, որը հետագայում պետք է կոչվեր նրա անունով։ Գանգուղեղային վիրավորումների բուժման բաց եղանակը Բուրդենկոն համարում էր հիմնական։


Նիկոլայ Բուրդենկոն 1918 թվականից Վորոնեժի համալսարանի պրոֆեսոր էր և վիրաբուժական կլինիկայի ղեկավար, իսկ 1923 թվականից` Մոսկվայի համալսարանի Բժշկական ֆակուլտետի տեղագրական անատոմիայի և օպերատիվ վիրաբուժության ամբիոնի վարիչ, 1930 թվականից մինչև կյանքի վերջը նա ղեկավարում է Մոսկվայի 1-ին բժշկական ինստիտուտի ֆակուլտետային վիրաբուժական կլինիկան։


1936 թվականին, ընդունելով Լենինի շքանշանը, Բուրդենկոն ասաց. «Ես իմ ամբողջ կյանքն անցկացրել եմ մարտիկների շրջանում։ Չնայած իմ քաղաքացիական հագուստին՝ ես հոգով մարտիկ եմ, արյունով կապված եմ բանակի հետ, բոլոր ուժերս տալիս եմ բանակին և հպարտանում եմ իմ այդ պատկանելիությամբ։ Մենք՝ բժիշկներս, կարողանում ենք փրկել վիրավորների 97 տոկոսի կյանքը։ Մենք հույս ունենք, որ վիրավորումներից մահերը կլինեն բացառություն և կլինեն մահեր միայն դժբախտ պատահարներից։ Սա այն է, ինչի մասին երազում եմ»։


1937 թվականից Նիկոլայ Բուրդենկոն Խորհրդային բանակի գլխավոր վիրաբույժ-խորհրդատուն էր։ 1939-1940 թթ. Ն. Բուրդենկոյի և Ե. Սմիռնովի ղեկավարությամբ ստեղծվում է «Ռազմադաշտային վիրաբուժության նյութեր» ձեռնարկը, որի կազմման գործում ներգրավվում է 40 հեղինակ։


Խորհրդային Միությունում Նիկոլայ Բուրդենկոն առաջիններից էր, որ կլինիկական պրակտիկա ներմուծեց կենտրոնական և ծայրամասային նյարդային համակարգի վիրաբուժությունը (ԿԾՆՀՎ), բազմակողմանիորեն մշակեց վիրաբուժության այս նոր բնագավառի տեսությունն ու պրակտիկան։ ԿԾՆՀՎ ոլորտում իրականացված աշխատանքների համար Ն.Ն. Բուրդենկոյին շնորհվեց Ստալինյան մրցանակ։ 1943-ի մայիսին նրան շնորհվեց Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչում։


Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Խորհըրդային բանակի գլխավոր վիրաբույժ, բուժծռայության գեներալ-գնդապետ Նիկոլայ Բուրդենկոն զբաղվում է օրգանիզմի տարբեր մասերի վիրավորումների ժամանակ պենիցիլինաբուժության խոր ուսումնասիրությամբ։ Նրա նախաձեռնությամբ ստեղծվում են բրիգադներ, և բուժտարահանման տարբեր փուլերում իրականացվում են վարակի վրա պենիցիլինի ազդեցության մանրակրկիտ դիտարկումներ:


Բուրդենկոյի գիտական և կազմակերպչական գործունեությունն ընդգրկում է վիրաբուժության մի շարք խոշորագույն բաժիններ և դրանց հարակից բնագավառներ: Նա է մշակել է շոկի ախտածնության և բուժման հարցերի տեսությունը: Համաձայն Բուրդենկոյի կոնցեպցիայի` շոկը նյարդային համակարգի գերգրգռման հետևանք է, որն ուղեկցվում է նրա բոլոր բաղադրիչների խանգարումներով:


Նա գրել է ռազմադաշտային վիրաբուժությանը վերաբերող բազմաթիվ աշխատություններ: Հայտնի են նյարդային համակարգի վնասման վերաբերյալ Բուրդենկոյի ուսումնասիրությունները: Նա մշակում է բուլբոտոմիայի՝ ողնուղեղի վերին մասի վիրահատությունը` էնցեֆալիտից հետո մնացորդային երևույթների դեպքում, առաջարկում է թափառող նյարդի բաց պաշարման սեփական եղանակը:


Նիկոլայ Բուրդենկոն պարգևատրվել է Լենինի երեք շքանշանով, Կարմիր դրոշի երկու շքանշանով, Կարմիր աստղի շքանշանով, Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշանով և մեդալներով:


Տարիներ շարունակ Բուրդենկոն «Ժամանակակից վիրաբուժություն», «Նյարդավիրաբուժության հարցեր» ամսագրերի խմբագիրն էր, «Վիրաբուժություն», «Ռազմաբժշկական ամսագիր» պարբերականների խըմբագրակազմի անդամ: Մեծ բժշկական հանրագիտարանի 1-ին հրատարակությունում նա բաժիններից մեկի խմբագիրն էր: ԽՍՀՄ Բժշկական գիտությունների ակադեմիան սահմանեց Բուրդենկոյի անվան մրցանակ՝ վիրաբուժության ոլորտում լավագույն աշխատանքի համար:


1946-ի հոկտեմբերին Մոսկվայում՝ Պոլիտեխնիկական թանգարանում, տեղի է ունենում Վիրաբույժների համամիութենական համագումարը: Նիկոլայ Բուրդենկոն՝ նյարդավիրաբուժության հիմնադիրներից մեկը, նստած էր նախագահությունում՝ լսողությունը լիովին կորցրած, նա բացատրվում էր գրառումներով: Մեքենային Բուրդենկոն մոտեցավ դժվարությամբ, ուղեկցողի օգնությամբ: Մեկ ամիս հետո՝ 1946 թ. նոյեմբերի 11-ին, ընդհատվեց Նիկոլայ Բուրդենկոյի երկրային կյանքը:

 


https://www.historymed.ru
http://vrngmu.ru/membook/20741/
https://www.sechenov.ru


«ՍԱԼՈՒՏԵՄ» առողջ ապրելակերպի ամսագիր
Պետական գրանցման համար․ 211․200․00969
[email protected]
+(374) 91 64 10 15
+(374) 98 79 15 15

 

 

Սկզբնաղբյուր. «Սալուտեմ» առողջ ապրելակերպի ամսագիր, N2
med-practic.com կայքի ադմինիստրացիան տեղեկատվության բովանդակության համար

պատասխանատվություն չի կրում
Share |

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ

Կարդացեք նաև

«Խելքը գրեթե անօգուտ է այն մարդու համար, որն այլ որակներ չունի». Կարել Ալեքսիս (1873-1944). Սալուտեմ ամսագիր №2
«Խելքը գրեթե անօգուտ է այն մարդու համար, որն այլ որակներ չունի». Կարել Ալեքսիս (1873-1944). Սալուտեմ ամսագիր №2

Ֆրանսիացի վիրաբույժ, կենսաբան և ախտաֆիզիոլոգ, 1912 թվականին ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում արժանացել է Նոբելյան մրցանակի՝ անոթների կարման օրիգինալ մեթոդների և հյուսվածքային կուլտուրաների աճեցման...

Հանրահռչակ բժիշկերի կյանքից
Ծիրանը ժողովրդական բժշկության մեջ և կոսմետոլոգիայում
Ծիրանը ժողովրդական բժշկության մեջ և կոսմետոլոգիայում

Բոլորիս հայտնի է արևահամ այս պտուղը։ Նուրբ և հյութալի պտղամիսը, թավշյա կեղևը ոչ մեկին անտարբեր չի թողնում։
Հայաստանում գեթ մեկ անգամ եղած ճանապարհորդները, ովքեր հնարավորություն են ունեցել փորձելու...

Սնունդը և առողջությունը
Յոգա. Սալուտեմ ամսագիր №2
Յոգա. Սալուտեմ ամսագիր №2

Յոգայի մշակույթը եկել է Հնդկաստանից: «Յոգա» բառի նշանակության մասին հետազոտողները դեռ վիճում են: Գոյություն ունի երկու տարածված վարկած: Առաջինի համաձայն՝ յոգան պետք է հասկանալ ոչ թե որպես գործընթաց...

Ավանդական բուժման մեթոդներ և միջոցներ
Պատվաստման վերաբերյալ հաճախ տրվող հարցերին պատասխանում է Դավիթ Մելիք-Նուբարյանը. Սալուտեմ ամսագիր №2
Պատվաստման վերաբերյալ հաճախ տրվող հարցերին պատասխանում է Դավիթ Մելիք-Նուբարյանը. Սալուտեմ ամսագիր №2

Ամեն օր աշխարհի տարբեր երկրներում հազարավոր մարդիկ պատվաստվում են Քովիդ-19-ի դեմ։ Այդուհանդերձ, պատվաստանյութերի հանդեպ վերաբերմունքը միանշանակ չէ...

Վարակաբանություն Հրատապ թեմա Հայաստանում Բժշկի ընդունարանում
Պաղպաղակի ստեղծման պատմությունից, որտեղ դեր ունեն նաև հայերը. Սալուտեմ ամսագիր №2
Պաղպաղակի ստեղծման պատմությունից, որտեղ դեր ունեն նաև հայերը. Սալուտեմ ամսագիր №2

Հնագույն ժամանակներում մարդիկ փնտրում էին թարմացնող միջոցներ, որոնք կօգնեին դիմակայել ամառվա շոգին։ Պաղպաղակի ինքնատիպ «նախորդներն» էին մրգային հյութերը՝ խառնված ձյան կամ սառցի հետ, որոնք հայտնի էին հին Արևելքում...

Պատմության էջերից
Հղիություն` առանց արտամարմնային բեղմնավորման. Սալուտեմ ամսագիր №2
Հղիություն` առանց արտամարմնային բեղմնավորման. Սալուտեմ ամսագիր №2

Անպտղությունը կանանց և տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգի հիվանդություն է, որը պայմանավորված է կանոնավոր և անպաշտպան սեռական հարաբերությունների պայմաններում 12 և ավելի ամիսների ընթացքում հղիության...

Հղիություն, ծննդաբերություն Պերինատոլոգիա, մանկաբարձություն և ուրո-գինեկոլոգիա Անպտղություն ԿԻՆ: Անպտղություն
«Արգինե Դավթյան» էսթետիկ բժշկության և գեղեցկության կենտրոն. Սալուտեմ ամսագիր №2
«Արգինե Դավթյան» էսթետիկ բժշկության և գեղեցկության կենտրոն. Սալուտեմ ամսագիր №2

«Արգինե Դավթյան» էսթետիկ բժշկության և գեղեցկության կենտրոնը գործում է շուրջ 14 տարի, ոլորտի լավագույն կենտրոններից է և ունի լուրջ ավանդ էսթետիկ ոլորտի կայացման և զարգացման գործում...

Առողջ և գեղեցիկ
«Մի՛ վնասիր» սկզբունքը բժշկի համար պետք է լինի առաջնային». Միքայել Նարիմանյան. Սալուտեմ ամսագիր №2
«Մի՛ վնասիր» սկզբունքը բժշկի համար պետք է լինի առաջնային». Միքայել Նարիմանյան. Սալուտեմ ամսագիր №2

Մեր զրուցակիցն է ԵՊԲՀ Ընտանեկան բժշկության ամբիոնի վարիչ, բժշկագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Միքայել Նարիմանյանը...

Բժշկի ընդունարանում Բժիշկներ
Հանքային ջրեր. Սալուտեմ ամսագիր №2
Հանքային ջրեր. Սալուտեմ ամսագիր №2

Հանքային ջրերի մասին հիշատակումներ կան դեռևս մ.թ.ա. XV դարի հնդկական Վեդաներում։ Մարդիկ հնուց հանքային ջրերն օգտագործում էին հիվանդությունների կանխարգելման և բուժման համար։ Հանքային ջրերի արդյունավետության...

Սնունդը և առողջությունը
Առաջին օգնությունը ոտքի կոտրվածքի ժամանակ. Սալուտեմ ամսագիր №2
Առաջին օգնությունը ոտքի կոտրվածքի ժամանակ. Սալուտեմ ամսագիր №2

Ոտքի կոտրվածքը առավել հաճախ առաջանում է ընկնելու կամ հարվածի հետևանքով, ճանապարհատրանսպորտային պատահարների ժամանակ ստացած վնասվածքների պատճառով։ Մարզիկները նման վնասվածք...

Առաջին նախաբժշկական օգնություն
«Բժշկի ուղին սրտի կանչով եմ ընտրել». Սամսոն Խաչատրյան. Սալուտեմ ամսագիր №2
«Բժշկի ուղին սրտի կանչով եմ ընտրել». Սամսոն Խաչատրյան. Սալուտեմ ամսագիր №2

Մեր զրուցակիցն է ՀՀ ԱՆ նյարդաբանության գծով խորհրդատու, Առողջապահության ազգային ինստիտուտի Նյարդաբանության և նեյրովիրաբուժության ամբիոնի վարիչ, նյարդաբան, սոմնոլոգ Սամսոն Խաչատրյանը.:...

Բժշկի ընդունարանում Բժիշկներ
Աշխատանքային գործընկերներից՝ մարտական ընկերներ. Սալուտեմ ամսագիր №2
Աշխատանքային գործընկերներից՝ մարտական ընկերներ. Սալուտեմ ամսագիր №2

«Ավագյան» բժշկական կենտրոնի 4 բժիշկ պատահաբար գործընկերներ դարձան նաև հոսպիտալում:
Արցախյան 44-օրյա պատերազմի ընթացքում գրեթե բոլոր բուժհաստատությունները և բուժաշխատողների...

Բժշկի ընդունարանում Բժիշկներ
Հայ բուժքույրը դիմացկուն է և հզոր` երեկ, այսօր և վաղը. Գեղանուշ Ստեփանյան. Սալուտեմ ամսագիր №2
Հայ բուժքույրը դիմացկուն է և հզոր` երեկ, այսօր և վաղը. Գեղանուշ Ստեփանյան. Սալուտեմ ամսագիր №2

Արցախյան պատերազմից հետո այն եզրահանգմանը եկանք, որ յուրաքանչյուր մարդ ՝ զինվորական, թե հասարակական գործիչ, պետք է լինի իր տեղում և անի իր աշխատանքը` հավուր պատշաճի։ Մարտական գործողությունների ժամանակ...

Հրատապ թեմա Հայաստանում
Լազերային էպիլյացիա. Սալուտեմ ամսագիր №2
Լազերային էպիլյացիա. Սալուտեմ ամսագիր №2

Բժիշկ-կոսմետոլոգի հմուտ ձեռքերում լազերը դարձել է մարմնի անցանկալի մազերի դեմ պայքարի նուրբ և հզոր գործիք։ Հեշտ է բացատրել, թե ինչու են շատերը նախապատվությունը տալիս լազերային էպիլյացիային, նմանատիպ...

Մարմնի խնամք Էսթետիկ բժշկություն

ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐԸ