Արևապաշտպան քսուք. որքանո՞վ են վտանգավոր նրա բաղադրիչները. Սալուտեմ ամսագիր №3

Մաշկն արևի վտանգավոր ճառագայթներից պաշտպանելու համար անհրաժեշտ է քսուք։ Սակայն վերջին հետազոտությունները ցույց են տվել, որ ցանկալի է արևապաշտպան քսուքի որոշ բաղադրիչներ փոխարինել առավել անվտանգ նյութերով։ BBC Future լուսաբանողը վերլուծում է գիտնականների ստացած տվյալները։

Մելանոման մարդու ամենավտանգավոր չարորակ ուռուցքներից է։ Եվ չնայած այն մաշկի քաղցկեղի ամենահազվադեպ տեսակներից է՝ վերջինիս տարածվածությունն աշխարհում աճում է։ 1990-ականների սկզբում Մեծ Բրիտանիայում բոլոր տարիքային խմբերում ավելացել է հիվանդացողների թիվը։ Մաշկի քաղցկեղի մյուս տեսակների թիվը նույնպես աճում է։ Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում վերջին 20 տարվա ընթացքում այն ավելացել է մոտավորապես 77%-ով։ Հիմնական պատճառը ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումն է։ Ահա թե ինչու որոշ երկրներում մաշկի քաղցկեղի դեպքերի թիվն ավելանում է, մյուսներում՝ նվազում։ Վերջին դեպքում դա բացատըրվում է նաև նրանով, որ այնտեղ մարդիկ տեղյակ են, թե որքան կարևոր է արևից պաշտպանվելը։

«Մաշկի քաղցկեղով հիվանդացությունն աճում է տարեց սերնդի ներկայացուցիչների շրջանում, նրանք վճարում են կյանքի առաջին կեսի տասնամյակների համար, որ առանց պաշտպանության անցկացրել են արևի տակ,- նշում է Ադել Գրինը՝ ավստրալիական Բրիսբեն քաղաքի Բերգհոֆերի բժշկական հետազոտական ինստիտուտում (QIMR) իրականացվող տարբեր տարիքային խմբերում քաղցկեղային հիվանդությունների տարածվածության ուսումնասիրությունների ղեկավարը։

«Այն երկրները, որտեղ հիվանդացությունը նվազում է, մեծ ջանքեր են կիրառվել իրենց քաղաքացիների գիտակցությանը ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից պաշտպանվածության կարևորությունը հասցնելու համար. դրանք են՝ Նոր Զելանդիան, Դանիան, ԱՄՆ-ը և Ավստրալիան»,- շարունակում է նա։ Սակայն որոշ հետազոտողների անհանգստացնում է արևապաշտպան քսուքների հնարավոր վտանգավորության փաստը։

Եվ այսպես, ինչպիսի՞ն է իրավիճակն իրականում։

Արևապաշտպան քսուքներում կա ուլտրամանուշակագույն ֆիլտրերի երկու տեսակ։ Ամենատարածվածն օրգանական ֆիլտրերն են, որոնք կլանում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները՝ ճառագայթումը վերածելով անվտանգ էներգիայի։

Անօրգանական ֆիլտրերը (ինչպիսիք են անվտանգ համարվող տիտանի երկօքսիդը և ցինկի օքսիդը) անդրադարձնում և ցրում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը։

Վաղուց արդեն հաստատված է, որ որոշ օրգանական ֆիլտրերի բաղադրիչներ թափանցում են մաշկի միջով և անցնում արյան մեջ։
Եվ թեպետ դա արևապաշտպան քսուքները վտանգավոր չի դարձնում, բայց տարեցտարի մասնագետներն ավելի մեծ ուշադրություն են դարձնում աշխարհում ամենատարածված ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների (ՈՒՄՃ) ֆիլտրի՝ օքսիբենզոնի (բենզոֆենոն-3, որն օժտված է ՈՒՄՃ  կլանելու և անդրադարձնելու հատկությամբ) կիրառման հնարավոր բացասական հետևանքների վրա։

«Քիչ բան է հայտնի, թե ինչպիսին կլինեն արևապաշտպան քսուքների ամենաակտիվ բաղադրիչների պարբերաբար կիրառելու հետևանքները»,- ասվում է FDA զեկույցում։ Ամերիկյան վարչության փորձագետները փաստաթուղթ են պատրաստել, որտեղ ուշադրությունը կենտրոնացված է արևապաշտպան քսուքների չորս բաղադրիչների (ներառյալ՝ օքսիբենզոնը) վրա, որոնք թափանցում են մաշկի միջով։ Նրանք եկել են այն եզրակացության, որ այդպիսի ներթափանցումը կարող է վտանգավոր լինել ո՛չ միայն տեսականորեն։ Սակայն նրանց փորձարկմանը մասնակցել է ընդամենը 24 մարդ։

Լաբորատոր հետազոտությունները և մկների վրա կատարված փորձերը ցույց տվեցին, որ որոշ օրգանական ֆիլտրեր, այդ թվում՝ օքսիբենզոնը, ինչպես նաև պարաբենները և ֆտալատները, որոնք կարող են լինել նույնիսկ անօրգանական ֆիլտրերում, պոտենցիալ էնդոկրին դեզինտեգրատորներ են (էնդոկրին դիսրապտորները անթրոպոգեն ծագման էկզոգեն նյութեր են, որոնք օրգանիզմի ներսում միանում են հորմոնային ընկալիչներին՝ խոչընդոտելով էնդոկրին գեղձերի կողմից հորմոնների արտադրությունը)։

Սակայն մարդկանց վրա իրականացված հետազոտությունները վերոնշյալը չեն հաստատում։

Ամհերսթում (ԱՄՆ) Մասաչուսեթսի համալսարանի բժշկական գիտությունների և հասարակական առողջապահության դպրոցի դոցենտ Լորա Վանդենբերգն ասում է, որ էնդոկրին դիսրապտորների մեծ մասն ազդում է սաղմի և պտղի վրա։ Մասնավորապես, հայտնաբերվել է, որ ֆտալատների մեծ չափաբաժինները հանգեցնում են արական սեռական օրգանների զարգացման խանգարման։ Դա հետագայում կարող է հանգեցնել արտադըր-վող սերմնահեղուկի քանակի կրճատման՝ մեծացնելով ամորձիների քաղցկեղի առաջացման ռիսկը։ Սակայն այդպիսի հետևանքներ դիտվել են ֆտալատների միայն շատ բարձր չափաբաժինների դեպքում։

«Արևապաշտպան քսուքի մասին ցանկացած խոսակցություն պետք է սկսել այն փաստի ընդունումից, որ կան մաշկի քաղցկեղի կանխարգելման մասին վկայող հուսալի ապացույցներ»

էդինբուրգի համալսարանի մաշկաբան-խորհրդատու Ռիչարդ Ուելլեր

Պոտենցիալ վտանգավոր բաղադրիչներ հանդիպում են ո՛չ միայն արևապաշտպան քսուքներում։ Ֆտալատներ հանդիպում են օճառների, շամպունների, մազերի և եղունգների համար նախատեսված լաքերի մեջ, իսկ պարաբեններ՝ մազերի խնամքի և դիմահարդարման շատ միջոցների մեջ։ Ի դեպ, Վանդենբերգը ուսումնասիրության ժամանակ հայտնաբերել է, որ օքսիբենզոնը կարող է ազդել մկների կրծքագեղձերի չափերի վրա։ Այնուհետև այն հայտնաբերվել է նույնիսկ մայրական կաթի մեջ։

«Սա նշանակում էր, որ այն կարող է լինել նաև կրծքագեղձերի հյուսվածքներում,- ասում է Վանդենբերգը,- ինչը կարող է ազդել կրծքագեղձերի զարգացման, գործունեության, ինչպես նաև ընդհանուր առողջական վիճակի վրա»։

Որքանո՞վ վտանգավոր կարող են լինել արևապաշտպան քսուքի բաղադրիչները:

Գիտնականներն այս մասին առայժմ սոսկ ենթադրություններ են անում։ «Այնուամենայնիվ, եթե անգամ մկների վրա կատարված գիտափորձերի արդյունքներից ելնելով՝ դատողություններ անենք մարդկանց մասին, պետք է զգույշ լինենք»,- ընդգծում է Յեյլի բժշկական դպրոցի մաշկաբանության և վիրաբուժության պրոֆեսոր Դեվիդ Լեֆֆելլը, որը ոչ մի կապ չունի վերոնշյալ հետազոտությունների հետ։

Քննադատները նշում են նաև, որ կրծողների վրա կատարած հետազոտություններում կիրառվել են շատ ավելի մեծ ծավալով ֆիլտրեր, քան կիրառում են մարդիկ։

Օրինակ՝ 2011 թ. հետազոտողները հաշվեցին, որ լաբորատոր առնետների օրգանիզմում կուտակված օքսիբենզոնի ծավալը ստանալու համար միջին վիճակագրական ամերիկուհին պետք է ամեն օր արևապաշտպան քսուք օգտագործի 34-277 տարի անընդհատ (կախված, թե օրական քանի անգամ է այն կիրառում)։

Սա այսպես է, սակայն որոշ հետազոտությունների ընթացքում հայտնաբերվել է, որ օրգանական ուլտրամանուշակագույն ֆիլտրերն, այնուամենայնիվ, կարող են ազդել մարդկանց առողջության վրա։

Այդպիսի հետազոտություններից մեկի ժամանակ (2015 թ.) գիտնականներն ուսումնասիրեցին երեխա ունենալ ցանկացող 500 զույգի և հայտնաբերեցին, որ օրգանիզմում բենզոֆենոնի բարձր խտությամբ տղամարդկանց մոտ բեղմնավորելու շանսերը 30%-ով քիչ են իրենց զուգընկերուհու դաշտանային ցիկլի ժամանակ։

Սա կարևոր եզրակացություն է, սակայն այս ուսումնասիրությունն ունի իր թերությունները, և գիտնականներն ընդունում են դա։ Օրինակ՝ մեզի միայն մեկ հետազոտության կիրառումը, և չափումների ժամանակ ֆիլտրերի խտությունների հնարավոր տարբերությունները (քանի որ դրանց խտությունը օրգանիզմում շատ արագ նվազում է)։

Անշուշտ, պետք է անհանգստանալ, թե օրգանիզմի վրա կլինիկական ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ որոշ բենզոֆենոնների ազդեցությունը (կարևոր չէ՝ որտեղից են դրանք առաջացել), սակայն Լեֆելն ավելացնում է, որ հետազոտողները որևէ որոշակի եզրահանգման դեռևս չեն եկել։

Սննդի և դեղորայքի վերահսկման ամերիկյան վարչությունը (FDA, արևապաշտպան քսուքների բաղադրության երկու հիմնական համաշխարհային կարգավորողներից մեկը՝ Եվրոհանձնաժողովի հետ միասին) արևապաշտպան քսուքներում առկա 16 քիմիական նյութերից 14-ը հեռացրել է GRASE (generally recognized as safe and effective, «անվտանգ և արդյունավետ ճանաչված») որակավորման ցանկից։

Ջեսիկա Բրաուն, BBC Future
https://www.bbc.com

«ՍԱԼՈՒՏԵՄ» առողջ ապրելակերպի ամսագիր
Պետական գրանցման համար․ 211․200․00969
[email protected]
+(374) 91 64 10 15
+(374) 98 79 15 15

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ