ԵՊԲՀ. Հուշեր բժշկական մեկդարյա բուհի հասակակից Իդա Մովսեսյանի մասին

Բժշկական համալսարանում  100-ամյա պատմությունը ձևավորել են մարդիկ, ովքեր իրենց կարևոր հետքն են թողել բուհի կյանքում, և տասնամյակներ անց էլ նրանց հիշում են, մեծարում: Սա ԵՊԲՀ-ի ամենակարևոր ավանդույթներից մեկն է:

Հոբելյանական հերթական ակնարկը նվիրված է  երկարամյա դասախոս, նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի դոցենտ, բժշկական գիտությունների թեկնածու Իդա Մովսեսյանին: Դեկտեմբերի 29-ին նա կդառնար 100 տարեկան:

Իդա Մովսեսյանը ավելի քան երեսուն տարի աշխատել է Երևանի բժշկական ինստիտուտի նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնում, բժիշկների շատ ու շատ սերունդներ նրա ուսանողներն են եղել: Նրանք մինչ օրս հիացմունքով են խոսում Իդա Ավետովնայի և այն անջնջելի տպավորության մասին, որը թողել է իրենց վրա և՛ որպես մասնագետ, և՛ որպես մարդ:

Արդեն 18 տարի է, ինչ բժիշկ-գիտնականը մեզ հետ չէ, բայց բոլոր նրանք, ովքեր գիտեին այդ աննկարագրելի  գեղեցկություն և հմայք ունեցող կնոջը, երբեք չեն մոռանա նրան:

Իդա Մովսեսյանի անձի ձգողական ուժի գաղտնիքներից մեկն այն էր, որ օժտված էր սիրելու և ուրիշին զգալու բացառիկ տաղանդով, յուրաքանչյուրի նկատմամբ ուներ առանձնահատուկ վերաբերմունք` հարգելով մարդու անհատականությունը և անկրկնելիությունը: Հասկանում, ապրումակցում էր ուրիշին, օգնում` իրեն հատուկ նրբանկատությամբ: Միևնույն ժամանակ, իր հետ շփումը ենթադրում էր մարդկային որակների և հարաբերությունների բարձր նշաձող, որն իր ներկայությամբ իջեցնելը  պարզապես անհնարին էր:

Իդա Ավետովնան, ամբողջ կյանքում զբաղվելով տեսությամբ, հոյակապ դիագնոստ էր, բազմաթիվ բուժող բժիշկներ խորհուրդ էին հարցնում նրանից, և նրա խորը վերլուծական կարողությունները թույլ էին տալիս ճիշտ ախտորոշել հիվանդությունը, ինչում բուժող բժիշկը համոզվում էր արդեն գործնականում: Իդա Մովսեսյանը նաև փայլուն դասախոս էր: Թե՛ ուսանողները, թե՛ այն գործընկերները, ովքեր ներկա են եղել նրա դասերին, ասում են, որ դասախոսությունները և գործնական պարապմունքները ոչ միայն գիտելիքի փոխանցում էին, այլ մի ստեղծագործական գործընթաց, որի ակտիվ մասնակիցը հենց ուսանողն էր:

Բժշկական մայր բուհի բժշկական քիմիայի ամբիոնի վարիչ Մագդա Մելքոնյանը, ով Իդա Ավետովնայի ուսանողն է եղել,  հիշում է.

«Բուհում մենք ոչ միայն գիտություն ենք ուսումնասիրում, այլև կյանք ենք սովորում, հասկանում ենք, թե ինչպիսին կուզենայինք դառնալ: Իդա Ավետովնան մեզ համար օրինակելի էր բոլոր առումներով: Մենք լսում էինք նրան կլանված` ոչ մի բառ բաց չթողնելով:  Կարդում էինք այն գրքերը, որ նա մեզ խորհուրդ էր տալիս, հաճախում այն համերգներին, ցուցահանդեսներին և թատերական ներկայացումներին, որոնց մասին պատմել էր: Մենք հիանում էինք և ցանկանում նմանվել նրան: Իհարկե, դրան հասնելն անհնար էր, բայց սերն ու հարգանքը նրա հանդեպ ստիպում էին անել ամեն ինչ, որ մոտենայինք նրան... Հովհաննես Շիրազն իր բանաստեղծություններում Իդային անվանում էր ոչ-երկրային էակ, աստվածուհի: Մենք էլ այդպես էինք ընկալում Իդա Ավետովնային. թվում էր, թե սովորական մարդկային չափանիշները նրա հանդեպ կիրառելի չեն….»

Գիտության վաստակավոր գործիչ Լևոն Մկրտչյանն ասում է. «1956-ին ես Իդա Ավետովնայի ուսանողն էի, նա պայծառ կին էր, դասախոս, որը մեր մեջ սեր էր սերմանում ոչ միայն իր առարկայի, այլև ընդհանրապես գիտության նկատմամբ: Նրանում համատեղված էին հազվագյուտ գեղեցկությունն ու ինտելեկտը: Մենք նրան համարում էինք երիտասարդ պրոֆեսոր, թեպետ հետո պարզվեց, որ նա նոր էր սկսում աշխատել իր թեկնածուական ատենախոսության վրա։ Բնությունը Իդա Ավետովնային պարգևել էր առանձնահատուկ գրավչություն ու խելք։ Նա մորից՝ Վարվառա Թումանովնա Գաբրիելյանից, ժառանգել էր գեղեցկություն, խելք և վեհանձնություն։ Վարվառա Թումանովնան, լինելով Հայաստանում ախտաբանական անատոմիական գիտական դպրոցի կազմակերպիչներից մեկը, ամբիոնը ղեկավարել էր գրեթե 40 տարի, նա փայլուն դասախոս էր, անգերազանցելի դիագնոստ»:

Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո, ունենալով հայկական կրթություն, Իդա Մովսեսյանն ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի ռուսաց լեզվի և գրականության բաժինը:

Սակայն, զգալով բժշկի մասնագիտության կարևորությունը հատկապես պատերազմի տարիներին, նա որոշում է կրթությունը շարունակել Երևանի բժշկական ինստիտուտում: Այնուհետև նրա գրեթե ողջ աշխատանքային գործունեությունը` 1950 թ.-ից մինչև 1980 թ., ընթացել է ինստիտուտի նորմալ ֆիզիոլոգիայի ամբիոնում: 1962 թ. Իդա Մովսեսյանը փայլուն պաշտպանում է թեկնածուական ատենախոսությունը, որը նվիրված էր լյարդում լեղագոյացման ֆունկցիայի վրա փորձարարական ջղաձգության նոպաների ազդեցության հարցերին:

Իդա Մովսեսյանի  դուստրը՝ ԵՊՀ անգլիական բանասիրության ամբիոնի դոցենտ Մարիկա Տոնյանը ընդգծում է, որ  նա սովորեցնում էր ինքնուրույն մտածել, գտնել երևույթների պատճառները, վերլուծել, համադրել.

«Միևնույն ժամանակ ուսանողները նրանից սովորում էին համբերատար, հանդուրժող, նրբանկատ լինել: Ասում էր. «Եթե ուսանողը վախենում է մտածել, նա լավ բժիշկ չի դառնա: Իսկ եթե չի սիրում հիվանդին իր բոլոր թուլություններով հանդերձ, ապա ընդհանրապես բժիշկ չի կարող դառնալ»: Մեղմ լինելով հանդերձ՝ մայրիկս հայտնի էր իր սկզբունքայնությամբ և պահանջկոտությամբ: Մինչ օրս նրա նախկին ուսանողները հիշում են, թե ինչպիսի բծախնդրությամբ էր նա քննում ուսանողին՝ գնահատելով ոչ միայն նրա գիտելիքը, այլ նաև մտածելու կարողությունը»:

Իդա Մովսեսյանը միշտ շրջապատված էր երիտասարդներով:  Կար ժամանակ, երբ Երևանի բժշկական ինստիտուտում գործում էր Արվեստի հասարակական համալսարան, որի ղեկավարը հենց Իդա Ավետովնան էր: Կազմակերպվում էին երեկույթներ` նվիրված գրականության և արվեստի տարբեր ուղղությունների: Այդ երեկույթները միշտ բազմամարդ էին, մասնակցում էին նաև այլ բուհերի ուսանողներ: Մթնոլորտը անկաշկանդ և ջերմ էր, ամեն հաջորդ հանդիպմանը բոլորը պատրաստվում էին մեծ խանդավառությամբ: Շատերը հիշում են իմպրեսիոնիզմին նվիրված երեկույթը, երբ Նկարչի տանը կախված էին Փարիզից բերված վերատպումներ, կատարվում էին իմպրեսիոնիստ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները: Շատ հետաքրքիր էր նաև Հովհաննես Թումանյանին նվիրված երեկույթը` Լոռիում ուսանողների կողմից արված նկարահանումների ցուցադրությամբ: Դասախոս Մովսեսյանն առաջիններից էր, ով ուսանողների համար կազմակերպում էր «Ով, երբ, որտեղ» ձևաչափի ինտելեկտուալ  մրցույթներ:

Իդա Ավետովնային մինչև հիմա հիշում են նրա գործընկերները և ուսանողները: 2012 թ. Բժշկական համալսարանի Ֆիզիոլոգիայի ամբիոնը կազմակերպեց Իդա Մովսեսյանի իննսունամյակին նվիրված հիշողության երեկո, որի ժամանակ ելույթներով հանդես եկան և իրենց հիշողություններով կիսվեցին համալսարանի տարբեր ամբիոնների աշխատակիցներ, նախկին գործընկերներ և ուսանողներ:

Համալսարանի նախկին դասախոսներից մեկը` Լուիզա Գրիգորյանը, գրել է իր հիշողություններում. «Առաջին հերթին Իդա Ավետովնային ներկայացնում էին որպես գեղեցիկ կնոջ, իսկ հետո թվարկում էին նրան բնութագրող այլ մակդիրներ` հմայիչ, ինտելեգենտ, բազմակողմանի կրթված: Սակայն ամենացնցողը նրա աչքերն էին` արտահայտիչ, կապույտ, ինչպես Սևանը, որոնց մեջ զրուցակիցը ակամա վայրկենապես խորասուզվում էր»:

Իդա Մովսեսյանի կերպարը վառ կմնա բոլորի սրտերում որպես մի անկրկնելի անհատականություն, ում ժպիտը, հայացքը, խոսքը լույս և հույս էին պարգևում...

Ամփոփելով նյութ-ակնարկը՝ ընթերցողի ուշադրությանն ենք ներկայացնում Իդա Մովսեսյանին նվիրված Հովհաննես Շիրազի բանաստեղծություններից մեկը (Հատընտիր, 1954, էջ 49):

Իդային

Աչքերդ կապույտ, երկինքն էլ կապույտ,
Չգիտեմ երկինքը վա՞րն է, թե՞ վերը,
Ապշել է ինքը երկինքն էլ կապույտ՝
Չգիտե ինքը վա՞րն, թե՞ վերը…

Ֆիզիոլոգիայի ամբիոնի աշխատակիցները՝ ի դեմս ղեկավարի` պրոֆեսոր Դրաստամատ Խուդավերդյանի հիշում, գնահատում են և շնորհավորում ավագ գործընկերոջ հոբելյանը:

Լուսանկարները` ընտանեկան արխիվից

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ