Տվյալ աշխատանքի նպատակն է պարզել դաշտանադադարային համախտանիշի հաճախությունն ու դրսևորման առանձնահատկությունները ոսկրերի հանքային խտության տարբեր մեծություններով կանանց խմբերում:

Նյութը և հետազոտման մեթոդները: Պատահական ընտրությամբ 2010 թվականի ընթացքում հետազոտվել են 50-ից 69 տարեկան, դաշտանադադարային շրջանում գտնվող 67 կանայք, որոնք դիմել են դենսիտոմետրիկ հետազոտության ՙՄոր և մանկան առողջության պահպանման գիտահետազոտական կենտրոն՚: Դաշտանադադարային համախտանիշի կլինիկական ձևի, տարբեր խմբերի ախտանիշների դրսևորման աստիճանի գնահատում իրականացվել է ըստ Ե.Վ.Ուվարովայի կողմից ձևափոխված Կուպերմանի դաշտանադադարային ցուցիչի (ԴՁՑ): ԴԴՀ-ի ախտանիշները բաժանվում են 3 խմբի. նեյրո-վեգետատիվ, էնդոկրին-փոխանակային և հոգե-հուզական: Յուրաքանչյուր ախտանիշ գնահատվում է 0-3 բալային համակարգով: Նեյրո-վեգետատիվ ախտանիշները գնահատվում են թեթև (10-20 բալ), միջին (21-30 բալ) և ծանր աստիճանի (30 բալից բարձր): Մինչև 10 բալը գնահատվում է որպես նեյրո-վեգետատիվ ախտաբանական համալիրի բացակայություն: Էնդոկրին-փոխանակային և հոգե-հուզական խանգարումները գնահատվում են թեթև (1-7 բալ), միջին (8-14 բալ) և ծանր աստիճանի (14 բալից բարձր): Բալերի ընդհանուր գումարը թույլ է տալիս գնահատել ԴԴՀ ծանրության աստիճանը որպես ԴԴՀ-ի բացակայություն (մինչև 10 բալ), թեթև աստիճան (11-34բալ), միջին ծանրության (35-58 բալ) և ծանր աստիճանի ԴԴՀ (58 և ավելի բալ) [5]: Դենսիտոմետրիկ հետազոտություն իրականացվել է Hologic DRG- 4500 (ԱՄՆ) սարքավորմամբ ողնաշարի գոտկային (L1-L4 հատվածի) և ազդրի պրոքսիմալ շրջաններում: ՈՀԽ գնահատումը իրականացվել է ըստ T-ցուցիչի (ԱՀԿ): T-ցուցիչը հետազոտվող այցելուի ՈՀԽ-ի համեմատումն է 30-35 տարեկան տարիքային խմբի միջին վիճակագրական նորմայի հետ: Չափման միավոր է հանդիսանում 1 ստանդարտ շեղումը (1 SD): T-ցուցիչի մեծությունը մինչև -1 SD գնահատվում է որպես նորմա, -1 SD-ից մինչև -2,5 SD օստեոպենիա (ՕՊ) և -2,5 –ից մեծ`օստեոպորոզ (ՕԶ): Վիճակագրական հետազոտության համար կիրառվել են վարիացիոն վիճակագրության համընդհանուր ճանաչում գտած մեթոդները: Գնահատվել են հետազոտվող ցուցանիշների միջին թվաբանականը (M), միջին թվաբանականի միջին սխալը (m), վարիացիոն շարքի նվազագույն և առավելագույն մեծությունները: Խմբերի միջին թվաբանականների տարբերությունների հավաստիությունը գնահատվել է Ստյուդենտի թեսթով [1]:

Ստացված տվյալները և դրանց քննարկումը: Հետազոտված կանայք բաժանվել են երեք խմբերի ըստ T-ցուցիչի մեծության: 19 կանանց մոտ արձանագրվել է T-ցուցիչի մեծություն մեծ -1 SD, որը թույլ է տվել նրանց ոսկրերի հանքային խտությունը գնահատել նորմայի սահմաններում (առաջին խումբ): 20 կանանց T-ցուցիչի մեծությունը տատանվում էր -1 SD-ից մինչև -2,5 SD սահմաններում և այս խմբում ախտորոշվել է ՕՊ (երկրորդ խումբ): 28 կանանց մոտ ախտորոշվել է ՕԶ, քանզի նրանց մոտ T-ցուցիչի մեծությունը փոքր էր -2,5 SD (երրորդ խումբ): ԴԴՀ դիտվել է առաջին խմբի 19 կանանցից 16-ի մոտ (84,2%), որի դրսևորման աստիճանը գնահատվել է որպես թեթև 11-ի մոտ (68,8%), միջին աստիճան` 5-ի մոտ (31,3%) (աղյուսակ 1): Ոսկրերի հանքային խտության նորմալ մեծությամբ կանանց խմբում ԴՁՑ միջինը կազմել է 33±2,3 բալ, ընդ որում 27,8±1,3 բալ ԴԴՀ-ի թեթև և 44,4±2,7 բալ միջին աստիճանի ծանրության դեպքում (աղյուսակ 1):

 Աղյուսակ 1

ԴԴՀ-ի հաճախությունն ու բնութագիրը հետազոտված կանանց խմբերում

Օստեոպենիայով կանանց խմբում ԴԴՀ դիտվել է դեպքերի 70%-ում: Այս խմբի կանանց մոտ ԴԴՀ-ն գնահատվել է թեթև աստիճանի և միջին ծանրության 6 (42,9%) և 8 (57,1%) կանանց մոտ համապատասխանաբար: Օստեոպենիայով կանանց խմբում ԴՁՑ միջինը կազմել է 34,9±2,7 բալ: Այն միջինը գնահատվել է 26±1,9 բալ ԴԴՀ-ի թեթև և 41,5±2,5 բալ միջին աստիճանի ծանրության դեպքում: ՕԶ-ով կանանց 23-ի մոտ է (82,1%) դիտվել ԴԴՀ, որը համապատասխանել է թեթև և միջին աստիճանին 18 (82,1%) և 5 (21,7%) կանանց մոտ համապատասխանաբար (աղյուսակ 1): ՕԶ-ով կանանց մոտ ԴՁՑ միջինը գնահատվել է 29,7±1,2 բալ, կազմելով 27,5±1,1 բալ ԴԴՀ-ի թեթև և 37,4±1,7 միջին ծանրության դեպքում: Ինչպես երևում է թիվ 1 աղյուսակի տվյալներից, հետազոտված կանանց խմբերի միջև վիճակագրորեն հավաստ տարբերություն ըստ ԴԴՀ-ի հաճախության չի արձանագրվել: Ըստ ԴՁՑ-ի միջին գնահատականի հետազոտված կանանց ոչ մի խմբում չի դիտվել ԴԴՀ-ի ծանր աստիճան: Սակայն ԴԴՀ-ի թեթև աստիճան առավել հաճախ է դիտվել ՕԶ-ով կանանց խմբում (82,1%), իսկ առավել հազվադեպ` ՕՊ-ով կանանց խմբում (42,9%) (p

Աղյուսակ 2

ԴԴՀ-ի առանձին խմբերի ախտանիշների հաճախությունն ու բնութագիրը 

հետազոտված կանանց խմբերում

Նեյրո-վեգետատիվ խանգարումները ՕՊ-ով և ԴԴՀ-ով կանանց խմբում գնահատվել են միջինը 21,6±1,9 բալ (աղյուսակ 2): 6 կանանց մոտ (42,9%) արձանագրվել են նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների թեթև և 5-ի մոտ` (35,7 %) միջին աստիճանը: 21,4% կանանց մոտ արձանագրվել են ծանր աստիճանի (գերազանցող 35 բալ) նեյրո-վեգետատիվ խանգարումներ: ՕԶ-ով կանանց խմբում նեյրո-վեգետատիվ խանգարումները միջինը գնահատվել են 17,6±0,8 բալ: Վերը նշված խանգարումները գնահատվել են թեթև աստիճանի 16 կանանց (69,6%) և միջին աստիճան` 7-ի մոտ (30,4%): Ստացված արդյունքները վկայում են, որ նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների թեթև և միջին աստիճանի հաճախությունը վիճակագրորոն հավաստի չեն տարբերվում հետազոտված կանանց խմբերում: Սակայն, եթե թեթև աստիճանի նեյրո-վեգետատիվ խանգարումները առավել հաճախ են դիտվել ՕԶ-ով կանանց խմբում, ապա ծանր աստիճանի խանգարումները` ՕՊ-ով կանանց մոտ: Նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների ծանր աստիճանը վիճակագրորեն հավաստի առավել հաճախ է արձանագրվել ՕՊ-ով կանանց խմբում (p

Էնդոկրին-փոխանակային խանգարումները միջինը գնահատվել են 5,7±0,7 բալ ոսկրերի նորմալ ՀԽ կանանց խմբում: Ընդ որում վերոհիշյալ խանգարումների դրսևորման աստիճանը եղել է թեթև աստիճանի (1-ից 7 բալ) կանանց գերակշռող մեծամասնության մոտ (13-81,2%): Միայն 18,8% կանանց մոտ են դիտվել միջին աստիճանի էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ: ՈՀԽ-ի նորմալ ցուցանիշներով և ոչ մի կնոջ մոտ էնդոկրին-փոխանակային խանգարումները չեն եղել ծանր աստիճանի (գերազանցող 14 բալ): Էնդոկրին-փոխանակային խանգարումները ՕՊ-ով և ԴԴՀ-ով կանանց գերակշռող մեծամասնության մոտ (13-92,9%) գնահատվել են թեթև և միայն 7,1% մոտ միջին աստիճանի: Միջինը այն գնահատվել է 5,1±0,4 բալ: Էնդոկրին-փոխանակային խանգարումները ՕԶ-ով և ԴԴՀ-ով կանանց խմբում միջինը գնահատվել են 5,3±0,6 բալ: Դրանք համապատասխանել են էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ թեթև աստիճանին 19 (82,6%), միջին աստիճանին 3 (13%) դեպքերում: Միայն 4,3% դեպքերում են դիտվել ծանր աստիճանի էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ: 

Ստացված արդյունքները վկայում են, որ էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ դիտվում են հետազոտված կանանց բոլոր խմբերում: Վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ըստ էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների թեթև և միջին աստիճանի հաճախության հետազոտված կանանց խմբերում չեն դիտվում: Էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների միջին աստիճանը առավել հաճախ է դիտվել ՈՀԽ նորմալ մեծություններով կանանց խմբում (18,8%). 2,6 անգամ ավել քան ՕՊ-ով (7,1%) և 1,4 անգամ ավել քան ՕԶ-ով կանանց խմբում (13%): Էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների միջին աստիճանը առավել հաճախ է արձանագրվել ոսկրերի նորմալ հանքային խտությամբ կանանց խմբում, իսկ ծանր աստիճանի էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ դիտվել են միայն ՕԶ-ով կանանց մոտ (p

Ըստ գրականության տվյալների կանանց 56% մոտ ԴԴՀ-ն տևում է մինչև 5 տարի, իսկ 26-40%-ի մոտ` 15 և ավել տարի 5): Մյուս կողմից, հայտնի է որ ոսկրային հյուսվածքի հիմնական կորուստը դիտվում է դաշտանադադարի առաջին հինգ տարիների ընթացքում` կազմելով 1-5% ամեն տարի [11,12]: Դաշտանադադարի առաջին հինգ տարիներից հետո ոսկրային հյուսվածքի կորուստը շարունակվում է, սակայն ավելի ցածր տեմպերով: Հաշվի առնելով վերը նշվածը մեր կողմից վերլուծվել են նաև ԴԴՀ-ի կլինիկական դրսևորման առանձնահատկությունները հետազոտված կանանց երեք խմբերում` ըստ դաշտանադադարի տևողության (մինչև 5 տարի և 5 տարուց ավել): Ստացված տվյալները ներկայացված են թիվ 3, 4 և 5աղյուսակներում: Պարզվել է, որ ԴԴ-ի տևողության մեծացմանը զուգահեռ ՈՀԽ նորմալ մեծությամբ կանանց մոտ նվազում է ԴԴՀ-ի հաճախությունը: Այսպես, եթե ԴԴ-ի մինչև 5 տարի (5տ) տևողության դեպքում ԴԴՀ արձանագրվում է առաջին խմբի կանանց գերակշռող մեծամասնության մոտ (62,5%), ապա ԴԴ-ի 5տ ավել տևողության դեպքում` 37,5% մոտ (աղյուսակ 3): Ոսկրերի ցածր հանքային խտությամբ (երկորդ և երրորդ խմբեր) կանանց մոտ պատկերը հակառակն է: Այսպես, եթե ԴԴՀ-ի հաճախությունը ԴԴ-ի մինչև 5 տարվա տևողությամբ ՕՊ-ով և ՕԶ-ով կանանց խմբերում կազմել է 28,6% ու 21,7%, ապա ԴԴ-ի 5 տարուց ավել տևողության դեպքում` 71,4% և 78,3% համապատասխանաբար (p 0,001): Փաստորեն ԴԴ-ի մինչև 5տ տևողության դեպքում ԴԴՀ վիճակագրորեն հավաստի ավելի հաճախ է հանդիպում ՈՀԽ-ի նորմալ մեծություններով կանանց մոտ, իսկ ԴԴ-ի 5տ ավել տևողության դեպքում` ՕՊ-ով և ՕԶ-ով կանանց խմբերում (p 

Աղյուսակ 3

ԴԴՀ-ի հաճախությունն ու ԴՁՑ-ի միջին ցուցանիշները հետազոտված կանանց խմբերում ըստ դաշտանադադարի տևողության 

Ինչպես երևում է թիվ 3 և 4 աղյուսակների տվյալներից, ԴՁՑ-ի միջին ցուցանիշների մեծությունների վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ըստ ԴԴ-ի տևողության հետազոտված կանանց խմբերում չեն դիտվել: Նեյրո-վեգետատիվ, էնդոկրին-փոխանակային և հոգե-հուզական խանգարումների ԴՁՑ-ի միջին ցուցանիշները ևս վիճակագրորեն հավաստի չեն տարբերվել ՈՀԽ-ի նորմալ ցուցանիշներով, ՕՊ-ով և ՕԶ-ով կանանց խմբերում ըստ ԴԴ-ի տևողության (աղյուսակ 4): 

Աղյուսակ 4

Առանձին խմբերի ախտանիշների ԴՁՑ-ի միջին ցուցանիշները հետազոտված կանանց խմբերում ըստ ԴԴ-ի տևողության

Կապված ԴԴ-ի տևողության հետ, դիտվել են ԴԴՀ-ի ինչպես առանձին խմբերի ախտանիշների հաճախության, այնպես էլ դրանց ծանրության աստիճանի փոփոխություններ (աղյուսակ 5): Այսպես, եթե ՈՀԽ-ն նորմալ ցուցանիշներով ԴԴ-ի մինչև 5 տարի տևողությամբ կանանց խմբում արձանագրվել են նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների ծանրության երեք աստիճաններն էլ (թեթև` 60%, միջին` 30% և ծանր` 10% դեպքերում), ապա ԴԴ-ի 5 տարուց ավել տևողությամբ դեպքում միայն թեթև և միջին ծանրության նեյրո-վեգետատիվ խանգարումներ նույն հաճախությամբ (50%): ՕՊ-ով կանանց խմբում պատկերը հետևյալն է. ԴԴ-ի մինչև 5 տարի տևողությամբ կանանց խմբում գերակշռում են են թեթև աստիճանի նեյրո-վեգետատիվ խանգարումներ (75%), իսկ ծանր աստիճանի խանգարումներ դիտվում են դեպքերի 25%-ում: Դաշտանադադարի 5 տարուց ավել տևողության դեպքում ՕՊ-ով կանանց մոտ արձանագրվել են նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների ծանրության բոլոր երեք աստիճանները` թեթև, միջին և ծանր 30%, 50%, 20% դեպքերում համապատասխանաբար: Փաստորեն ԴԴ-ի տևողության մեծացմանը զուգահեռ ՕՊ-ով կանանց մոտ նվազում է թեթև աստիճանի նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների հաճախությունը և մեծանում միջին աստիճանինը: ՕԶ-ով կանանց խմբում ԴԴ-ի մինչև 5 տարվա տևողության դեպքում գերակշռում է նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների թեթև աստիճանը (80%): Միջին աստիճանի նեյրո-վեգետատիվ խանգարումները այս խմբի կանանց մոտ դիտվում են միայն 20% դեպքերում: Սակայն ԴԴ-ի 5 տարուց ավելի տևողության դեպքում նվազում է նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների թեթև աստիճանի հաճախությունը` հասնելով 66,7% և մեծանում միջին աստիճանի խանգարումների հաճախությունը` կազմելով 33,3%: ՈՀԽ նորմալ ցուցանիշներով կանանց խմբում ԴԴ-ի մինչև 5 տարվա տևողության դեպքում էնդոկրին-փոխանակային խանգարումները հիմնականում (80%) դրսևորվել են թեթև աստիճանի ձևով: Դեպքերի 20% դիտվել են այդ խանգարումների միջին աստիճանի դրսևորումներ: Վիճակագրորեն հավաստի տարբերություն ըստ էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների դրսևորման հաճախության և աստիճանի ԴԴ-ի մինչև 5տ ու 5տ ավելի տևողության դեպքում առաջին խմբի կանանց մոտ չեն արձանագրվել: 

Ոսկրերի ցածր հանքային խտությամբ բոլոր կանանց մոտ (ՕՊ-ով և ՕԶ-ով կանանց խմբերը) ԴԴ-ի մինչև 5 տարվա տևողության դեպքում արձանագրվել են միայն թեթև աստիճանի էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ (աղյուսակ 5): ԴԴ-ի 5 տարուց ավել տևողության դեպքում պատկերը փոխվում է: Այսպես, ՕՊ-ով կանանց մոտ նվազում է էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ թեթև աստիճանի հաճախությունը` հասնելով 90%, իսկ կանանց 10% մոտ արդեն դիտվում են միջին ծանրության էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ: ՕԶ-ով կանանց մոտ ևս նվազում է էնդոկրին-փոխանակային խանգարումներ թեթև աստիճանի հաճախությունը 100 %-ից հասնելով 72,2% ԴԴ-ի 5 տարուց ավել տևողությամբ կանանց մոտ: Միաժամանակ ԴԴ-ի տևողության մեծացմանը զուգահեռ ի հայտ են գալիս միջին (5,6%) և հատկապես ծանր աստի-ճանի խանգարումներ (22,2%) (р

Սակայն ԴԴ-ի 5 տարուց ավել տևողության դեպքում նվազում է այդ խանգարումների թեթև աստիճանի հաճախությունը` հասնելով 30% և, հակառակը, մեծանում միջին աստիճանի ծանրության խանգարումների հաճախությունը` հասնելով 70%: ՕԶ-ով կանանց խմբում հոգե-հուզական խանգարումներ պատկերը գրեթե չի փոխվում ԴԴ-ի տևողության փոփոխմանը զուգահեռ: Այսպես, ԴԴ-ի մինչև 5տ և 5տ ավել տևողությանդեպքում ՕԶ-ով կանանց խմբում դիտվում են հոգե-հուզական խանգարումների թեթև և միջին ծանրության դրսևորումներ 60%, 40% և 61,1%, 38,9% համապատասխանաբար: Ստացված արդյունքները վկայում են, որ ԴԴ-ի տևողությանը զուգահեռ, ի տարբերություն նեյրո-վեգետատիվ և էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների, հոգե-հուզական խանգարումների ծանրության աստիճանի փոփոխություն դիտվում է ՈՀԽ նորմալ ցուցանիշներով կանանց խմբում: 

Աղյուսակ 5

ԴԴՀ-ի առանձին խմբերի ախտանիշների հաճախությունը հետազոտված կանանց խմբերում ըստ ԴԴ-ի տևողության

Ամփոփելով ստացված արդյունքները կարելի է նշել, որ ԴԴՀ-ի առաջացման հաճախությունը կապված չէ ՈՀԽ-ի մեծության հետ: Սակայն դիտվում է ԴԴՀ-ի դրսևորման աստիճանի և ախտանիշների բնույթի փոփոխություն` կապված ՈՀԽ-ի մեծությունների հետ. 

• նեյրո-վեգետատիվ խանգարումների թեթև աստիճանը առավել հաճախ է դիտվում ՕԶ-ով կանանց խմբում , 
• ԴԴ-ի տևողության մեծացմանը և ՈՀԽ-ն նվազմանը զուգահեռ արձանագրվում են էնդոկրին-փոխանակային խանգարումների խորացում,
• դիտվում է հոգե-հուզական խանգարումների խորացում ԴԴ-ի տևողության մեծացմանը զուգահեռ ՈՀԽ նորմալ մեծություններով կանանց մոտ:

ԴԴ-ի ժամանակ ձվարանների ֆունկցիայի մարմանը զուգահեռ վրա է հասնում էստրոգենային անբավարարություն: Ապացուցված է, որ էստրոգենային ռեցեպտորները առկա են բազմաթիվ օրգաններում և համակարգերում [12]: Այդ իսկ պատճառով էստրոգենային անբավարարությունը առաջ է բերում խանգարումներ կենտրոնական, վեգետատիվ նյարդային, սիրտ-անոթային, միզա-սեռական համակարգերում, ինչպես նաև ոսկրային հյուսվածքում [5,6,7,8,9]: Քանի որ ախտաբանական դաշտանադադարի ժամանակ առաջանում են խանգարումներ տարբեր օրգան-համակարգերում, ապա ԴԴ-ի շրջանում կանանց վարումը իր մեջ ընդգրկում է հարցերի ավելի մեծ շարան, քան միայն ԴԴՀ-ի բուժումը: Հետևաբար, ԴԴՀ-ով տառապող ցանկացած կնոջ ցուցված է համալիր հետազոտություն և հարակից մասնագետների խորհրդատվություն` կանխելու և ժամանակին հայտնաբերելու ԴԴ-ի շրջանում ի հայտ եկող հիվանդությունները, այդ թվում նաև ՕԶ-ը, դրանով իսկ նվազեցնելով կանանց հիվանդացությունը, հաշմանդամությունը և մահացությունը: Ստացված արդյունքները թույլ են տալիս առաջարկել ԴԴՀ-ով բոլոր կանանց ոսկրային հյուսվածքի վիճակի գնահատում` ոսկրային փոխանակության խանգարման դրսևորումների բացակայության դեպքում անգամ:

Գրականություն

1. Հարությունյան Ա.Մ., Սանիտարական վիճակագրություն: Ուսում. ձեռնարկ, Երևան, 2000, 84 էջ:
2. Ельчанов Д.В. и соавт. Клин. лаб. диагностика, 2009, 10. с.21-24.
3. Камилова М.Я. Доклады АН Республики Таджикистан, 2010, 53, 10 Гинекология. с.807-811.
4. Руководство по эндокринной гинекологии. Под ред. Е.М. Вихляевой. М.: Мед. инф. агенство, 1997. 768с.
5. Серов В. Н. и соавт. Гинекологическая эндокринология. М.: МЕДпресс-информ, 2004. 528 с.
6. Сметник В.П. Consilium Medicum,2010, 6, с.13-16.
7. Сметник В.П. Consilium Medicum, 2007, 6. с.65-67
8. Сметник В.П, Ильина Л.М. Проблемы репродукции, 2008, 2, с.80-87.
9. Сметник В.П, Ильина Л.М. Consilium Medicum, 2007, 6. с.60-64.
10. Ширяев О.Ю. и соавт. Прикладные информационные аспекты медицины, 2007,10, с.55-63.
11. Cummings SR, Melton LJ. Lancet. 2002 May 18; 359(9319): p.1761-1767.
12. Rosen C.J. et al., Aging skeleton, Academic press, USA, 1999, 642 p.