Թթենու (Morus) տերեւների քիմիական կազմը, դեղաբանական նշանակությունը և կիրառումը

Բանալի բառեր. թթենու տերեւներ, դեղաբանական նշանակությունը եւ կիրառումը

Թթենին մորացե (Moraceae, թթենազգիներ) ընտանիքին պատկանող բազմամյա տերևաթափ ծառ է 10-15մ բարձրությամբ: Ծաղկում է մայիս հունիս ամիսներին: Պտուղները հասունանում են օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին: Տերեւները ունոլոտալ են (միակողմանի)` 10-20սմ երկարությամբ եւ 6-10 սմ լայնությամբ: Այն լայն տարածում ունի Չինաստանում, Հնդկաստանում, Ճապոնիայում, Իրանում, Հայաստանում, Թուրքիայում, Աֆրիկայի հյուսիսային շրջաններում, Եվրոպայի հարավային երկրներում եւ այլն: Թթենու տերեւները, արմատների կեղեւը, ընձյուղները եւ պտուղները ընդգրկված են Չինական ֆարմակոպեայում, եւ ժողովրդական բժշկության մեջ կիրառվել են որպես լուծողական, հակաճիճվային, հակա-բորբոքային միջոցներ մրսածության, վերին շնչառական հիվանդությունների, մալարիայի, ամեոբիոզների ժամանակ [1]: 

Թթենու տարբեր տեսակների տերեւները օժտված են հակաօքսիդանտային, հակառադի-կալային, հակաբորբոքային, հիպոլիպիդեմիկ հատկություններով [2-3]: Ավելին, բազմաթիվ in vitro եւ in vivo հետազոտությունների համաձայն թթենու տերեւները նվազեցնում են օքսիդատիվ սթրեսը [2], ցուցաբերում են հիպոգլիկեմիկ [4-5], հակաաթերոգեն [6-7], նյարդապաշտպան [3] ազդեցություն: 

Քիմիական բաղադրությունը

Թթենու թարմ տերեւներերում խոնավությունը 71.13-76.68% է, սպիտակուցների քանակը` 4.72-9.96%, ընդհանուր մոխիրը` 4.26-5.32%, մանրաթելերը` 8.15-11.32%, ճարպերը` 0.64-1.51%, ածխաջրերը` 8.15-13.42%, էներգետիկ արժեքը` 69-86 կկալ/100գ: Թթենու չոր տերեւներում խոնավությունը կազմում է 5.11-7.24%, սպիտակուցների քանակը` 15.31-30.91%, ընդհանուր մոխիրը` 14.59-17.24%, մանրաթելեր` 27.6-36.66%, ճարպերը` 2.09-4.93%, ածխաջրերը` 9.7-29.64%, էներգետիկ արժեքը` 113-224 կկալ/100գ: 

Մակրո-, միկրո- և ուլտրամիկրո տարրեր

Ըստ մասս-սպեկտրոսկոպիկ հետազոտության տվյալների, Թթենի սեւի տերեւները պարունակում են զգալի քանակությամբ էսենցիալ և պայմանական էսենցիալ տարրեր (Աղյուսակ): Կենսական տարրերի բարձր եւ պայամանական թունավոր տարրերի ցածր պարունակությունը թույլ է տալիս ենթադրել Թթենի սեւի տերեւների կիրառման հնարավոր օգտատակարության և անվտանգության մասին [8]:

 Աղյուսակ 1

Քիմիական տարրերի պարունակությունը Թթենի սեւի տերեւներում (մգ/գ չոր զանգվածում)

Պոլիսախարիդներ

Թթենու տերևներում (ԹՏ) պոլիսախարիդների պարունակությունը տատանվում է 113.3 մգ/գ (չոր զանգվածում) սահմաններում: ԹՏ-ից անջատված պոլիսախարիդները ցուցաբերում են դեղաչափ կախյալ հակաօքսիդանտային (2, 2-դիֆենիլ-1-պիկրիլհիդրազիլ ռադիկալների (DPPH) կլանման առավել ակտիվություն` 42.7±2.4%, գրանցվել է 1մգ/մլ կոնցենտրացիայի դեպքում) և բակտերիցիդ (B. subtilis, E. coli and S. aureus) ակտիվություն [9]:

Ալկալոիդներ

ԹՏ-ը հարուստ են ալկալոիդներով, և դրանցից անջատվել են 21 պոլիհիդրոքսիլացված ալկալոիդ [10], այդ թվում նաև 1-դեօքսինոջիռիմիցին (1-ԴՆՋ, 1-deoxynojirimycin), որը հանդիսանում է ալֆա գլյուկոզիդազայի պաշարիչ [11]: Ըստ գրականության տվյալների ԴՆՋ-ի կոնցենտրացիան թթենու երիտասարդ և հասուն տերեւներում տատանվում է 0.62-1.61 մգ/գ և 0.47-0.96 մգ/գ համապատասխանաբար [12]:

Ֆլավանոիդներ

ԹՏ-ից անջատել են ֆլավանոլներ (կեմպֆերոլ, կվերցետին), ֆլավոնոլային գլիկոզիդներ (ռուտին, կվերցետին, իզոկվերցետին, աստրագալին, կեմպֆերոլ 3-(6-ացետիլգլյուկոզիդազ), կվերցետին 3-(6-ացետիլգլյուկոզիդազ)), որոնք ցուցաբերում են արտահայտված հակառադիկալային ակտիվություն [13,14]: Ինչպես նաև անջատվել են պրենիլ ֆլավանոիդներ` կվանոն A, C, T, E, մորուզին, իզոմորուզին, սանգգենոն F, որոնք in vitro պայմաններում (RAW264.7 մակրոֆագային կուլտուրա) զգալիորեն ընկճում են ազոտի մոնօքսիդի (NO) ձերբազատումը [15]: Բացի այդ, կվանոն C, E, մորուզինը ունեն դեղաչափ- կախյալ ընկճող հատկություն ացետիլխոլինէսթերազայի նկատմամբ [16], իսկ մորուզինը և իզոմորուզինը ցուցաբերում են հիպոգլիկեմիկ ազդեցություն [17]: ԹՏ-ում առավել շատ պարունակվում է կվերցետին 3-(6-ացետիլգլյուկոզիդազ), ռուտին, իզոկվերցետին, աստրագալին համապատաս-խանաբար 754-1046, 487-659, 168-220, 26-36 մգ/100գ թաց զանգվածում [13]: Ընդհանուր ֆլավանոիդների քանակությունը ԹՏ-ում գարնանը և աշնանը տերեւների թաց զանգվածում տատանվում է համապատասխանաբար 11.7-26.6 մգ/գ և 9.84-29.6մգ/գ սահմաններում [18]:

Տրիտերպենոիդներ

Թթենի սեւի տերեւները (ԹՍՏ) պարունակում են մինչև 0.08% բետա սիտոստերոլ, բե-տուլինաթթու, գերմենիկոլ [19]: Բետուլինաթթուն և բետա սինեստրոլը 3T3-L1 ճարպային հյուսվածքում զգալիորեն ընկճում են ադիպոգենեզը, նվազեցնում տրիգլիցերիդների քանակը և ընկճում են գլիցերոլ-3-ֆոսֆատ դեֆիրոգենազայի ակտիվությունը, որը կարևոր դեր է խաղում գլիցերոլից տրիգլիցերիդների առաջացման մեջ [15]:

Եթերային յուղեր

Թթենու տերևները պարունակում են մինչև 0.0035% եթերային յուղեր`ալֆա, բետա ալդեհիդ (ալֆա, բետա հեքսենալ); ցիս բետա և գամմա էնոլազ, բենզիլ սպիրտ, իզոամիլ սպիրտ, լինալոլոլ, բութիլամին, ացետոն, բենզալդեհիդ, էվգենոլ [20]: Ըստ GC/MS հետազոտության արդյունքների ԹՏ-ից անջատված եթերային յուղերը պարունակում են 85 միացություն (հիմնականում չհագեցած սպիրտներ, ճարպաթթուներ, ալկաններ, արոմատիկ ածխաջրածիններ, ստերոլներ, դիտերպենային ալկեններ, հետերոցիկլիկ միացություններ), որոնցից 47-ի քիմիական կառուցվածքը պարզված է, ըստ նույն հետազոտության արդյունքների, եթերային յուղերի կազմում գերակշռում են 3,7,11,15 տետրամեթիլ 2 հեքադեկենոլ 1-ը, 3 հեպտենը և եռմեթիլ ցիկլոհեքսենոլ 1-ը [21]: 

Ճարպաթթուներ

Ըստ GC/MS հետազոտության արդյունքների` ԹՏ-ը պարունակում են 24 ճարպաթթու, որոնցից 19-ի կառուցվածքը հաստատվել է, դրանց գերակշռող մասը կազմում են պալմիտինա-թթուն (26.87%), լինոլենաթթուն (22.99%), լինոլեաթթուն (13.4%) ստեարինաթթուն (6.99%), օլեինաթթուն (3.17%), արախիդոնաթթուն (3.43%), դոկոզանաթթուն (2.93%), հեքսակոզանաթթուն (1.63%) [22]: 

Կումարիններ

ԹՏ-ը պարունակում են կումարիններ` սկոպոլին, սկոպոլետին, ումբելիֆուրոն [23], որոնք ցուցաբերում են հակառադիկալային և լյարդապաշտպան ազդեցություն [24]: 

Այլ նյութեր

ԹՏ-ը պարունակում են արիլ բենզոֆուրանի ածանցյալներ` մորացին R, C, O, P, D, անտոինդոնեսիանին O, ալաբաֆուրան A, մալբերոֆուրան L, Y, որոնք in vitro պայմաններում (RAW264.7 մակրոֆագային կուլտուրա) զգալիորեն ընկճում են NO-ի ձերբազատումը [15]: ԹՏ-ում հայտնաբերվել են նաև սիալաթթվի հետ կապվող լեկտիններ` MLL 1 և MLL 2 [25], որոնք ցուցաբերում են հակամանրէային ազդեցություն [26]: ԹՏ-ը պարունակում են նաև վիտամիններ` C, B1, բետա կարոտին և այլն:

Դեղաբանական ակտիվությունը և կիրառումը

Տագնապամարիչ ակտիվություն

ԹՏ-ի ազդեցությունը կենդանիների վարքային տեղաշարժերի վրա դեռևս լավ ուսումնա-սիրված չէ: Այնուամենայնիվ, առկա հետազոտությունները վկայում են, որ ԹՏ-ը օժտված են տագնապամարիչ ակտիվությամբ: Տարբեր մոդելներով (բաց դաշտ, բարձրացված խաչաձև լաբիրինթոս, փոսիկավոր տախտակ, լույս/մութ հետազոտում) մկների վրա կատարված հետազոտության տվյալները վկայում են, որ նորմայում ԹՏ-ի մեթանոլային հանուկի ջրային ֆրակցիան ցուցաբերում է դեղաչափ կախյալ տագնապամարիչ ակտիվություն, միևնույն ժամանակ նվազեցնում է շարժողական ակտիվությունը: Ընդ որում, ստացված արդյունքները համեմատական են դիազեպամի ազդեցությանը: Հեղինակները ենթադրում են, որ շարժողական ակտիվության նվազումը կարող է պայմանավորված լինել հանուկի կմախքային մկանների վրա սեդատիվ և թուլացնող ազդեցությամբ: Իսկ տագնապամարիչ ակտիվությունը ենթադրվում է, որ կարող է պայմանավորված լինել ԳԱԿԹ-երգիկ համակարգի ակտիվացմամբ [27]: ԹՏ-ը ցուցաբերում են նաև հակասթրեսային ազդեցություն քրոնիկական սթրեսի մոդելում, միևնույն ժամանակ կարգավորում հակաօքսիդանտային համակարգերի տեղաշարժերը [28]:

Հակաօքսիդանտային ակտիվություն

Բազմաթիվ հետազոտությունների արդյունքները վկայում են, որ թե՛ ԹՏ-ից անջատված առանձին միացությունները, և թե՛ ԹՏ-ի տարբեր եղանակներով ստացված հանուկները ցուցաբերում են արտահայտված հակաօքսիդանտային և հակառադիկալային ակտիվություն in vitro և in vivo պայմաններում [29-30]:

Ըստ Andallu et. al.-ի, ԹՏ-ը in vivo պայմաններում ցուցաբերում են հակաօքսիդանտային ակտիվություն. նվազեցնում են ճարպերի գերօքսիդացումը (նվազեցնում են մալոնյին դիալդեհիի քանակները), բարձրացնում են գլյուկոզ-6- ֆոսֆատ դեհիդրոգենազի, սուպերօքսիդ դիսմուտազի, գլյուտաթիոնային համակարգի ակտիվությունը, սակայն, միևնույն ժամանակ գրանցվում է կատալազի ակտիվության նվազում նորմայում և ստրեպտոզոտոցինով հարուցված շաքարային դիաբետի ժամանակ [31]: ԹՏ-ից ստացված հանուկները ցուցաբերում են դեղաչափ կախյալ հակառադիկալային ակտիվություն` կապվելով DPPH և հիդրօքսիլ ռադիկալների հետ [32]: 

Հակաբորբոքային ակտիվություն

Թթենի սպիտակի տերևների (ԹՍՊՏ) մեթանոլային էքստրակտը և դրա ֆրակցիաները (քլորոֆորմային, բութանոլային և ջրային) ընկճում են բորբոքման միջնորդանյութերի` NO-ի, պրոստագլանդին E2-ի և ցիտոկինների ձերբազատումը RAW264.7 մակրոֆագային բջջային կուլտուրայում: Ավելին, ԹՍՊՏ-ի հանուկի բութանոլային ֆրակցիայի ընկճող ակտիվությունը ցիկլոքսիգենազ-2-ի (COX-2) և ինդուկցված NO սինթազայի (iNOS) նկատմամբ դիտարկվում է որպես նոր հակաբորբոքային միջոցների ստեղծման և զարգացման հեռանկար [33]: ԹՏ-ի բորբոքման միջնորդանյութերի ձերբազատման ընկճող ազդեցությունը հաստատվել է այլ հեղինակների կողմից ևս, և ենթադրվում է, որ դա կարող է պայմանավորված լինել NF-kappaB-ի ուղու արգելակմամբ [34]: Ըստ Padilha M. M. et al.–ի, կարագինանով ինդուկցված բորբոքման մոդելում ԹՍՏ-ի հանուկը նվազեցնում է այտուցի ծավալը և զգալիորեն ընկճում գրանուլոմատոզ հյուսվածքի առաջացումը: Ըստ հեղինակների, հակաբորբոքային ազդեցությունը կարող է պայմանավորված լինել ԹՍՏ-ում առկա բետա սիտոստերոլով, բետուլինաթթվով և գերմանիկոլով [19]: Կարագինանով ինդուկցված բորբոքման մեկ այլ մոդելում ԹՏ-ի էթանոլային հանուկը նվազեցնում է էքսուդատի առաջացումը և այտուցի ծավալը [35]: In vivo պայմաններում ԹՍՊՏ-ի հանուկը ցուցաբերում է օրգան-պաշտպանիչ (լյարդ, մակերիկամներ, երիկամներ, փայծաղ) ակտիվություն սթրես մակածված բորբոքման և գերօքսիդացման պայմաններում` ընկճելով նիտրիտների և թիոբարբիտուրաթթվի ակտիվ միացությունների ավելացումը և բարձրացնելով ընդհանուր հակաօքսիդանտային ակտիվությունը արյան պլազմայում և հյուսվածքներում [3]: Ռեզիստինով ակտիվացված մարդկային էնդոթելիալ բջիջներում ԹՏ-ը ընկճում են բջջային ադհեզիոն գործոններ P-սելեկտինի և ֆրակտալկինի էքսպրեսիան, նվազեցնում է թթվածնի ակտիվ ձևերի մակարդակը, NADPH-ի ակտիվացումը և մոնոցիտների ադհեզիան [36]: 

Նյարդաբանական խանգարումներ

Հայտնի է, որ մի շարք նեյրոդեգենեներատիվ հիվանդությունների ժամանակ տեղի է ունենում ԳԱԿԹ-երգիկ համակարգի ընկճում: ԳԱԿԹ-ով հարստացված ԹՏ-ի հանուկը in vitro և in vivo պայմաններում ցուցաբերում է նյարդապաշտպան ազդեցություն: Հանուկը նվազեցնում է ՄՈՒԶ-ի կապման հետևանքով զարգացող իշեմիայի ծավալը [37]: Ավելին, ԹՏ-ի հանուկը in vivo պայմաններում ընկճում է ամիլոիդ բետա սպիտակուցի 1-42 ֆիբրիլի առաջացումը և կանխում է դրանով մակածված հիպոկամպալ նեյոնների դեգեներացիան [38]: Հետագայում, կատարվել է սկրինինգային հետազոտություն թթենու 258 տեսակներում ամիլոիդ բետա սպիտակուցի 1-42 ֆիբրիլի դեստաբիլացնող առավել ակտիվ տեսակները հայտնաբերելու ուղղությամբ [39]: Պարզվել է, որ հակաամիլոիդային ակտիվությամբ օժտված են ԹՏ-ում առկա կեմֆերոլ-3-O-գլյուկոզիդը, կեմֆերոլ-3-O-(6-մալոնիլ) գլյուկոզիդը, տետրապիրոլի ածանցիալ ֆենոֆորբիդ A-ն [40]:

Մկների վրա կատարված հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ԹՏ-ի մեթանոլային էքստրակտը ցուցաբերում է դեղաչափ - կախյալ հակադոպամիներգիկ ազդեցություն. պոտենցում է հալոպերիդոլով և մետոկլոպրամիդով պայմանավորված կատալեպսիան, երկարացնում է բարբիտուրատներով առաջացած քունը, կրճատում է ամֆետամինով ինդուկցված ստերեոտիպային վարքագիծը և նվազեցնում է էլեկտրական հոսանքով մակածած ագրեսիան [41]: Ըստ հեղինակների, ազդեցությունը կարող է միջնորդված լինել դոֆամինային D2 ընկալիչներով: Հայտնի է, որ նեյրոլեպտիկներով երկարատև բուժման ընթացքում զարգա-նում է նեյրոդեգեներացիա` պայմանավորված էքսայտոտոքսիկությամբ և օքսիդատիվ սթրեսով [42]: ԹՏ-ի մեթանոլային էքստրակտը նվազեցնում է հալոպերիդոլի երկարատև ընդունման արդյունքում զարգացող օրոֆացիալ դիսկինեզիան և օքսիդատիվ սթրեսը [43]:

Հակացավային ակտիվություն

ԹՏ-ը ցուցաբերում են նաև հակացավային ակտիվություն, ընդ որում արդյունքները ցույց են տալիս, որ per os ընդունված հանուկի հակացավային ակտիվությունը հետազոտված ամենաբարձր դեղաչափով գերազանցում է ինդոմետացինի 5մգ/կգ և մորֆինի 10մգ/կգ ներքին ընդունված դեղաչափերի ազդեցությանը [44]: Ցավազրկող ազդեցությամբ օժտված է ԹՏ-ում առկա մորուզինը, ըստ հեղինակների ազդեցությունը կարող է միջնորդավորված լինել օփիոիդային համակարգով [45]:

Սրտանոթային հիվանդություններ

ԹՏ-ի ջրային հանուկը անոթային էնդոթելիալ բջիջներում ժամանակ -և խտություն - կախյալ ընկճում է TNF-alfa-ով մակածված NF-kappaB-ի ակտիվացումը և ընկճող գործոն NF-kappaB-alfa-ի ֆոսֆորիլացումը: Այսպիսով, ԹՏ-ը ընկճում են TNF-alfa-ով և լիպոպոլիսախարիդներով ինդուկցված LOX-1 (Lectin-like Ox-LDL receptor-1) գենի ակտիվացումը, որը համարվում է նախաբորբոքային ազդակ [46]: 

ԹՏ-ի ջրային հանուկը, որի դեղաչափավորումը կատարվել է հանուկում ԳԱԿԹ-ի պարունա-կությամբ, ցուցաբերում է in vivo պայմաններում հիպոտենզիվ ազդեցություն և in vitro պայմաններում զգալիորեն ընկճում է անգիոտենզին փոխակերպող ֆերմենտի (ԱՓՖ) ակտիվությունը: Հեղինակները ենթադրում են, որ հիպոտենզիվ ազդեցությունը կարող է պայմանավորված լինել ԳԱԿԹ-ի պարունակությամբ և ԱՓՖ-ի պաշարմամբ [47]: ԹՏ-ի էթիլ ացետատային էքստրակտը երկակի ազդեցություն է թողնում առնետների աորտայի վրա: Աորտայի լայնացումը պայմանավորված է հարթ մկաններում պոտենցիալ և ընկալիչ կախյալ կալցիումական մղանցքների պաշարումով, իսկ աորտայի կծկումը պայմանավորված է սարկոպլազմատիկ ցանցում ռիանոդինային (ryanodine) ընկալիչների դրդմամբ [48]: ԹՏ-ի հանուկը ընկճում է նաև առնետների աորտայի կրծքային հատվածի (thoracic aorta) հարթ մկանային բջիջներում մատրիքսային մետաղապրոտեազների ակտիվությունը, սպիտակուց-ների էքսպրեսիան ու ֆոսֆորիլացումը և պաթոգեն ազդակների փոխանցումը, որոնք ընդգրկված են աթերոսկլերոզի պաթոգենեզում [6]: ԹՏ-ի պարբերաբար ընդունումը նվազեցնում է աթերոսկլերոզի զարգացումը ՑԽԼ-ի ընկալիչների դեֆիցիտով մկների մոտ` բարձրացնելով ՑԽԼ-ի կայունությունը օքսիդատիվ ձևափուխման նկատմամբ և նվազեցնում է ազատ ռադիկալների քանակը [49]:

ԹՏ-ի հիպոլիպիդեմիկ ազդեցությունը կարող է պայմանավորված լինել նրանով, որ ԹՏՋԼ-ը լյարդում նպաստում է ցածր խտության լիպոպրոտեինների ընկալիչների էքսպրեսիային, նպաստելով ՑԽԼ-ի սինթեզի նվազմանը և ՑԽԼ-ի մակարդակի կարգավորմանը [50]:

Մեկ այլ հետազոտության արդյունքների համաձայն ԹՏ-ի հանուկի կամ առանձին 1-ԴՆՋ-ի 4 շաբաթական ընդունումը առնետների մոտ նվազեցնում է լյարդում ճարպերի կուտակումը [51]:

Կլինիկական արդյունքներ

Դիսլիպիդեմիայով 23 հիվանդների 12 շաբաթ տևողությամբ, 280 մգ դեղաչափով օրական երեք անգամ տրվել է ԹՍՊՏ-ի դեղահատեր: Հետազոտության ավարտին գրանցվել են հետևյալ արդյունքները` ընդհանուր խոլեստերինի, տրիգլիցերիդների և ՑԽԼ-ի քանակները համապատասխանաբար նվազել են 4.9%, 14.1%, 5.6%-ով, իսկ ԲԽԼ-ի քանակը ավելացել է 19.7%-ով` սկզբնական ցուցանիշների հետ համեմատած (p

Շաքարային դիաբետ

Բազմաթիվ in vitro և in vivo ինչպես նաև մի շարք կլինիկական հետազոտությունների արդյունքներ վկայում են թթենու տարբեր հատվածների (տերևներ, արմատներ, պտուղներ և այլն) հանուկների և դրանցից անջատված մի շարք միացությունների բարերար ազդեցությունը շաքարային դիաբետի պայմաններում: Թթենու արմատների էթանոլային հանուկը դիաբետի ստրեպտոզոտոցինային մոդելում նվազեցնում է գլյուկոզի մակարդակը 41%-ով և բարձրացնում ինսուլինի մակարդակը 44%-ով [53]: Ավելին, թթենու արմատներից անջատված մորան 20K գլիկոպրոտեինը, որը in vivo պայմաններում ցուցաբերում է հիպոգլիկեմիկ ազդեցություն և in vitro պայմաններում բարելավում է գլյուկոզի փոխադրումը ճարպային բջիջներում, ունի ինսուլինին մոտ ամինաթթվային կազմ և պարունակում է մինչև 20% սերին և ցիստեին [54]: Բացի մորանից, հիպոգլիկեմիկ ազդեցությամբ օժտված են նաև թթենու արմատներից անջատված մորացին M-ը (բենզոֆուրանի ածանցիալ), ստեպոգենին-4’-O-բետա-D-գլուկոզիադը (ֆլավանոն) և մալբերոզիդ A-ն (ստիլբենային գլիկոզիդ) [55]: Ապացուցված է նաև թթենու տարբեր տեսակների տերևների տարբեր հանուկների (ջրային, էթանոլային, մեթանոլային և այլն) և դրանց ֆրակցիաների հիպոգլիկեմիկ ազդեցությունը շաքարային դիաբետի ժամանակ [56-59]: Կարևոր նշանակություն ունի այն փաստը, որ ԹՍՏԼ-ն նվազեցնում է գլյուկոզի մակարդակը դիաբետի ժամանակ, բայց ոչ նորմայում [60]: Միևնույն ժամանակ, ԹՏ-ի ընդունումը նվազեցնում է պոստպրանդիալ գլյուկոզի և ինսուլինի բարձրացումը [61]: Դիաբետիկ առնետների մոտ հղիության ընթացքում ԹՍՏԼ-ն ցուցաբերում է հիպոգլիկեմիկ ազդեցություն, նվազեցնում է մալոնային դիալդեհիդի, խոլեստերինի, տրիլիցե-րիդների, ՑԽԼ-ի մակարդակը և նվազեցնում է պտղի մոտ զարգացող կմախքային և վիսցերալ անոմալիաները [62-63]: Բացի այդ, ԹՏԼ-ի ընդունումը պտղի մոտ կարգավորում է ցանցաթաղանթում նյարդային միջնորդանյութերի (ացետիլխոլին, ադրենալին, նորադրենալին, սերոտոնին, հիստամին, դոֆամին, ԳԱԿԹ) տատանումները և նվազեցնում է ցանցաթաղանթի տարբեր հատվածների վնասումը` կանխելով զարգացուղ ռետինոպաթիան [63]:

Բացի այն, որ ԹՏ-ը կարգավորում են ածխաջրատային և ճարպային փոխանակությունը, բարձրացնում են ինսուլինի մակարդակը դիաբետի ժամանակ, ԹՏ-ը նաև նպաստում են ենթաստամոքսային գեղձի բետա բջիջների պրոլիֆերացիային և վերականգնմանը [64]:

ԹՏ-ի հիպոգլիկեկեմիկ ազդեցությունը կարող է պայմանավորված լինել ճարպային հյուսվածքում եվ կմախքային մկաններում գլյուկոզի փոխադրիչի (GLUT 4) տրանսլոկացիայով և գլյուկոզի յուրացման բարձրացման [59,65], ադիպոնեկտինի ավելացման միջոցով [66]: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ ԹՏ-ը խթանում են ցիկլիկ-ԱՄՖ-ակտիվացված պրոտեինկինազը և ֆոսֆոինոզիտոլ 3-կինազը, որի արդյունքում տեղի է ունենում GLUT 4-ի տրանսլոկացիա [65,67]: 

Հիպոգլիկեմիկ ազդեցությունը պայմանավորված է նաև դիսախարիդազաների (սուկրազ, մալտազ, իզոմալտազ, տրեհալազ, լակտազ) [11] և ալֆա գլյուկոզիդազայի պաշարումով [5,68-69]: Բավականաչափ հետազոտություններ են կատարվել ԹՏ-ից անջատված 1-դեօքսինոջիռինոմիցինով (ԴՆՋ): ԴՆՋ-ն պիպերիդինային շարքի ալկալոիդ է և հանդիսանում է ալֆա գլյուկոզիդազայի պաշարիչ [70-72]: 

Կլինիկական արդյունքներ

ԹՏ-ի 30 օրյա ընդունումը 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի ժամանակ ցուցաբերում է հիպոգլիկեմիկ և հիպոլիպիդեմիկ ազդեցություն. արյան պլազմայում նվազեցնում է ընդհանուր խոլեստերոլի, տրիգլիցերիդների, ազատ ճարպաթթուների, ՑԽԼ-խոլեստերոլի, ՇՑԽԼ-խոլեստերոլի, պլազմային պերօքսիդների մակարդակները համապատասխանաբար 12, 16, 12, 23, 17, 25 %-ով, և բարձրացնում ԲԽԼ-խոլեստերոլի մակարդակը 18%-ով [73]: Նմանատիպ արդյունքներ են ստացվել ԴՆՋ-ով հարստացված ԹՏ-ի ընդունման պարագայում [72]: ԹՏ-ի և/կամ ԴՆՋ-ի ընդունումը նվազեցնում է պոստպրանդիալ գլյուկոզի և ինսուլինի ավելացումը առողջ մարդկանց մոտ, ինչը կարող է կանխարգելիչ նշանակություն ունենալ շաքարային դիաբետի զարգացման ժամանակ [68, 74]:

Կողմնակի երևույթներ

ԹՏ-ը կիրառվել են վաղ ժամանակներից և հայտնի են որպես անվտանգ, ցածր տոքսիկա-կանությամբ օժտված բնական միջոց [52]: Ամեն դեպքում, կատարված կլինիկական հետազոտությունները վկայում են, որ ԹՏ-ի ընդունումը կարող է ուղեկցվել փորլուծության, գլխացավի, փորկապության և վքնածության զարգացումով [52]:

Եզրակացություն

Թթենու տերևները պարունակում են մեծ թվով կենսաբանական ակտիվ մոլեկուլներ, որոնք կարող են նպաստել մարդկանց առողջության պահպանմանը, ինչպես նաև կիրառվել տարբեր հիվադությունների ժամանակ բուժման արդյունավետության բարձրացման համար:

Գրականություն

1. Kumar V. and S. Chauhan, Mulberry: Life enhancer. Med Plant Res, 2008. 2(10): p. 271-278.
2. Doi K., Kojima T., and Fujimoto Y., Mulberry leaf extract inhibits the oxidative modification of rabbit and human low density lipoprotein. Biol Pharm Bull, 2000. 23(9): p. 1066-71.
3. Lee C.Y., Cheng H.M., and. Sim S.M, Mulberry leaves protect rat tissues from immobilization stress-induced inflammation. Biofactors, 2007. 31(1): p. 25-33.
4. Park J.M., et al., Postprandial hypoglycemic effect of mulberry leaf in Goto-Kakizaki rats and counterpart control Wistar rats. Nutr Res Pract, 2009. 3(4): p. 272-8.
5. Kim G.N., Kwon Y.I., and Jang H.D., Mulberry leaf extract reduces postprandial hyperglycemia with few side effects by inhibiting alpha-glucosidase in normal rats. J Med Food, 2011. 14(7-8): p. 712-7.
6. Chan K.C. et al., Mulberry leaf extract inhibits vascular smooth muscle cell migration involving a block of small GTPase and Akt/NF-kappaB signals. J Agric Food Chem, 2009. 57(19): p. 9147-53.
7. Yang M.Y. et al., Mulberry leaf polyphenols possess antiatherogenesis effect via inhibiting LDL oxidation and foam cell formation. J Agric Food Chem, 2011. 59(5): p. 1985-95.
8. Кочикян А.Т., Содержание химических элементов в некоторых пищевых и лекарственных растениях флоры Армении. Лекарства и медицина, 2011. 1: p. 63-72.
9. Wang F., J. Li, and Y. Jian, Polysaccharides from mulberry leaf in relation to their antioxidant activity and antibacterial ability. JOURNAL OF FOOD PROCESS ENGINEERING, 2010. 33(1): p. 39-50.
10. Asano N. et al., Polyhydroxylated alkaloids isolated from mulberry trees (Morusalba L.) and silkworms (Bombyx mori L.). J Agric Food Chem, 2001. 49(9): p. 4208-13.
11. Oku T. et al., Inhibitory effects of extractives from leaves of Morus alba on human and rat small intestinal disaccharidase activity. Br J Nutr, 2006. 95(5): p. 933-8.
12. Nuengchamnong N. et al., Quantitative determination of 1-deoxynojirimycin in mulberry leaves using liquid chromatography-tandem mass spectrometry. J Pharm Biomed Anal, 2007. 44(4): p. 853-8.
13. Katsube T. et al., Antioxidant flavonol glycosides in mulberry (MorusalbaL.) leaves isolated based on LDL antioxidant activity. Food Chemistry, 2006. 97: p. 25-31.
14. Kim S.Y. et al., Antioxidative flavonoids from the leaves of Morus alba. Arch Pharm Res, 1999. 22(1): p. 81-5.
15. Yang Z.G. et al., Inhibitory effects of constituents from Morus alba var. multicaulis on differentiation of 3T3-L1 cells and nitric oxide production in RAW264.7 cells. Molecules, 2011. 16(7): p. 6010-22.
16. Kim J.Y. et al., Isolation of cholinesterase-inhibiting flavonoids from Morus lhou. J Agric Food Chem, 2011. 59(9): p. 4589-96.
17. Abd El-Mawla, A.M., K.M. Mohamed, and A.M. Mostafa, Induction of Biologically Active Flavonoids in Cell Cultures of Morus nigra and Testing their Hypoglycemic Efficacy. Sci Pharm, 2011. 79(4): p. 951-961.
18. Zhishen J., T. Mengcheng, and W. Jianming, The determination of flavonoid contents in mulberry and their scavenging effects on superoxide radicals. Food Chemistry, 1999. 64(4): p. 555-9.
19. Padilha M.M., et al., Antiinflammatory properties of Morus nigra leaves. Phytother Res, 2010. 24(10): p. 1496-500.
20. Zou S., A review on chemical constituents, pharmacological activity and application of mulberry leaves. Journal of Chemical Industry of Forest Products, 2003. 1(8): p. 1-4.
21. Li D., J. Wang, and Z. Hu, Research on Chemical Composition of Volatile Oil of Fresh Mulberry Leaves. Amino Acids & Biotic Resources, 2004. 2.
22. Zhou Y., Analysis of Fatty Acids in Mulberry Leaves by GC-MS. Guangxi Sciences, 2004(2): p. 45-50.
23. TL S., Invasive Plant Medicine: The Ecological Benefits and Healing Abilities of Invasives. 2010. 305.
24. Oh H. et al., Hepatoprotective and free radical scavenging activities of prenylflavonoids, coumarin, and stilbene from Morus alba. Planta Med, 2002. 68(10): p. 932-4.
25. Ratanapoa S., W. Ngamjunyapornb, and M. Chulavatnatol, Sialic acid binding lectins from leaf of mulberry (Morus alba). Plant Science, 1998. 139(2): p. 141-8.
26. Ratanapo S., W. Ngamjunyaporn, and M. Chulavatnatol, Interaction of a mulberry leaf lectin with a phytopathogenic bacterium, P. syringae pv mori. Plant Sci, 2001. 160(4): p. 739-744.
27. Yadav A.V., L.A. Kawale, and V.S. Nade, Effect of Morus alba L. (mulberry) leaves on anxiety in mice. Indian J Pharmacol, 2008. 40(1): p. 32-6.
28. Nade V.S. and A.V. Yadav, Anti-stress effect of ethyl acetate soluble fraction of Morus alba in chronic restraint stress. Pharm Biol, 2010. 48(9): p. 1038-46.
29. Tewari R.K., P. Kumar, and P.N. Sharma, Antioxidant responses to enhanced generation of superoxide anion radical and hydrogen peroxide in the copper-stressed mulberry plants. Planta, 2006. 223(6): p. 1145-53.
30. Wattanapitayakul S.K., et al., Screening of antioxidants from medicinal plants for cardioprotective effect against doxorubicin toxicity. Basic Clin Pharmacol Toxicol, 2005. 96(1): p. 80-7.
31. Andallu B. and N. Varadacharyulu, Antioxidant role of mulberry (Morus indica L. cv. Anantha) leaves in streptozotocin-diabetic rats. Clin Chim Acta, 2003. 338(1-2): p. 3-10.
32. Kumar A., et al., In vitro Antioxidant & Phytochemical Investigations of Ethanolic extracts of Viola serpens & Morus nigra. Journal of Chemical and Pharmaceutical Research, 2011. 3(4): p. 166-171.
33. Choi E.M. and J.K. Hwang, Effects of Morus alba leaf extract on the production of nitric oxide, prostaglandin E2 and cytokines in RAW264.7 macrophages. Fitoterapia, 2005. 76(7-8): p. 608-13.
34. Chao W.W., et al., The production of nitric oxide and prostaglandin E2 in peritoneal macrophages is inhibited by Andrographis paniculata, Angelica sinensis and Morus alba ethyl acetate fractions. J Ethnopharmacol, 2009. 122(1): p. 68-75.
35. Balasubramanian A., et al., Anti-inflammatory Activity of Morus indica Linn. Iranian journal of Pharmacology and Therapeutics, 2005. 4(1): p. 13-15.
36. Pirvulescu M.M., et al., Curcumin and a Morus alba extract reduce pro-inflammatory effects of resistin in human endothelial cells. Phytother Res, 2011. 25(12): p. 1737-42.
37. Kang T.H. et al., Enhancement of neuroprotection of mulberry leaves (Morus alba L.) prepared by the anaerobic treatment against ischemic damage. Biol Pharm Bull, 2006. 29(2): p. 270-4.
38. Niidome T., et al., Mulberry leaf extract prevents amyloid beta-peptide fibril formation and neurotoxicity. Neuroreport, 2007. 18(8): p. 813-6.
39. Khaengkhan P., et al., A comparison of the amyloid β fibril-destabilizing activities of leaves among varieties of the mulberry. Journal of Insect Biotechnology and Sericology, 2009. 78(3): p. 173-6.
40. Khaengkhan P. et al., Identification of an antiamyloidogenic substance from mulberry leaves. Neuroreport, 2009. 20(13): p. 1214-8.
41. Yadav A.V. and V.S. Nade, Anti-dopaminergic effect of the methanolic extract of Morus alba L. leaves. Indian J Pharmacol, 2008. 40(5): p. 221-6.
42. Llorca P.M., et al., Tardive dyskinesias and antipsychotics: a review. Eur Psychiatry, 2002. 17(3): p. 129-38.
43. Nade V.S., L.A. Kawale, and A.V. Yadav, Protective effect of Morus alba leaves on haloperidol-induced orofacial dyskinesia and oxidative stress. Pharm Biol, 2010. 48(1): p. 17-22.
44. de Mesquita Padilha, M., et al., Antinociceptive effect of the extract of Morus nigra leaves in mice. J Med Food, 2009. 12(6): p. 1381-5.
45. de Souza M.M., et al., Antinociceptive properties of morusin, a prenylflavonoid isolated from Morus nigra root bark. Z Naturforsch C, 2000. 55(3-4): p. 256-60.
46. Shibata Y., et al., Mulberry leaf aqueous fractions inhibit TNF-alpha-induced nuclear factor kappaB (NF-kappaB) activation and lectin-like oxidized LDL receptor-1 (LOX-1) expression in vascular endothelial cells. Atherosclerosis, 2007. 193(1): p. 20-7.
47. Yang N., K. Jhou, and C. Tseng, Antihypertensive effect of mulberry leaf aqueous extract con-taining gamma-aminobutyric acid in spontaneously hypertensive rats. Food Chemistry, 2012. Article in press.
48. Xia M., et al., Endothelium-independent relaxation and contraction of rat aorta induced by ethyl acetate extract from leaves of Morus alba (L.). J Ethnopharmacol, 2008. 120(3): p. 442-6.
49. Enkhmaa B., et al., Mulberry (Morus alba L.) leaves and their major flavonol quercetin 3-(6-malonylglucoside) attenuate atherosclerotic lesion development in LDL receptor-deficient mice. J Nutr, 2005. 135(4): p. 729-34.
50. Liu L.K., et al., Effects of mulberry (Morus alba L.) extracts on lipid homeostasis in vitro and in vivo. J Agric Food Chem, 2009. 57(16): p. 7605-11.
51. Tsuduki T. et al., Intake of 1-deoxynojirimycin suppresses lipid accumulation through activation of the beta-oxidation system in rat liver. J Agric Food Chem, 2009. 57(22): p. 11024-9.
52. Aramwit P., K. Petcharat, and O. Supasyndh, Efficacy of mulberry leaf tablets in patients with mild dyslipidemia. Phytother Res, 2011. 25(3): p. 365-9.
53. Singab A.N. et al., Hypoglycemic effect of Egyptian Morus alba root bark extract: effect on diabetes and lipid peroxidation of streptozotocin-induced diabetic rats. J Ethnopharmacol, 2005. 100(3): p. 333-8.
54. Kim E.S. et al., Purification and characterization of Moran 20K from Morus alba. Arch Pharm Res, 1999. 22(1): p. 9-12.
55. Zhang M. et al., In vivo hypoglycemic effects of phenolics from the root bark of Morus alba. Fitoterapia, 2009. 80(8): p. 475-7.
56. Chen F., et al., [Hypoglycemic activity and mechanisms of extracts from mulberry leaves (folium mori) and cortex mori radicis in streptozotocin-induced diabetic mice]. Yakugaku Zasshi, 1995. 115(6): p. 476-82.
57. Andallu B. and N. Varadacharyulu, Control of hyperglycemia and retardation of cataract by mulberry (Morus indica L.) leaves in streptozotocin diabetic rats. Indian J Exp Biol, 2002. 40(7): p. 791-5.
58. Sharma S.B. et al., Antidiabetogenic action of Morus rubra L. leaf extract in streptozotocin-induced diabetic rats. J Pharm Pharmacol, 2010. 62(2): p. 247-55.
59. Naowaboot J., et al., Ethanolic extract of Morus alba Linn. leaf increases glucose uptake and glucose transporter 4 translocation in adipose cells of streptozotocin-induced diabetic rats. Diabetes Res Clin Practi 2008. 79(suppl 1): p. S108.
60. ORYAN S. et al., Hypoglycaemic effect of alcoholic extract of Morus nigra l. leaves in nor¬mal and diabetic rats. Journal of Medicinal Plants Research, 2003. 2(6): p. 27-32.
61. Tanabe K. et al., Repeated ingestion of the leaf extract from Morus alba reduces insulin re¬sistan¬ce in KK-Ay mice. Nutr Res, 2011. 31(11): p. 848-54.
62. Volpato G.T. et al., Effect of Morus nigra aqueous extract treatment on the maternal-fetal outcome, oxidative stress status and lipid profile of streptozotocin-induced diabetic rats. J Ethnopharmacol, 2011. 138(3): p. 691-6.
63. El-Sayyad H.I., et al., Protective effects of Morus alba leaves extract on ocular functions of pups from diabetic and hypercholesterolemic mother rats. Int J Biol Sci, 2011. 7(6): p. 715-28.
64. Mohammadi J. and P.R. Naik, Evaluation of hypoglycemic effect of Morus alba in an animal model. Indian J Pharmacol, 2008. 40(1): p. 15-8.
65. Ma X., et al. Morus alba leaf extract stimulates 5'-AMP-activated protein kinase in isolated rat skeletal muscle. J Ethnopharmacol, 2009. 122(1): p. 54-9.
66. Naowaboot J., et al., Mulberry leaf extract increa¬ses adiponectin in murine 3T3-L1 adi¬pocy¬tes. Nutr Res, 2012. 32(1): p. 39-44.
67. Naowaboot J. et al. Mulberry Leaf Extract Stimulates Glucose Uptake and GLUT4 Trans¬lo¬cation in Rat Adipocytes. Am J Chin Med, 2012. 40(1): p. 163-75.
68. Kimura T. et al. Food-grade mulberry powder enriched with 1-deoxynojirimycin suppresses the elevation of postprandial blood glucose in humans. J Agric Food Chem, 2007. 55(14): p. 5869-74.
69. Kwon H.J., et al., Comparison of 1-deoxyno¬jirimycin and aqueous mulberry leaf extract with emphasis on postprandial hypoglycemic effects: in vivo and in vitro studies. J Agric Food Chem, 2011. 59(7): p. 3014-9.
70. Asano N. et al. Enzymic synthesis of alpha- and beta-D-glucosides of 1-deoxynojirimycin and their glycosidase inhibitory activities. Car¬bohydr Res, 1994. 258: p. 255-66.
71. Yatsunami K., M. Ichida, and S. Onodera, The relationship between 1-deoxynojirimycin con¬tent and alpha-glucosidase inhibitory activity in leaves of 276 mulberry cultivars (Morus spp.) in Kyoto, Japan. J Nat Med, 2008. 62(1): p. 63-6.
72. Kojima Y. et al. Effects of mulberry leaf extract rich in 1-deoxynojirimycin on blood lipid profiles in humans. J Clin Biochem Nutr, 2010. 47(2): p. 155-61.
73. Andallu B. et al. Effect of mulberry (Morus indica L.) therapy on plasma and erythrocyte mem¬brane lipids in patients with type 2 diabetes. Clin Chim Acta, 2001. 314(1-2): p. 47-53.
74. Nakamura M., S. Nakamura, and T. Oku, Suppressive response of confections containing the extractive from leaves of Morus Alba on postprandial blood glucose and insulin in healthy human subjects. Nutr Metab (Lond), 2009. 6: p. 29.

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ